پیامدهای به رسمیت شناختن زنگزور آمریکایی توسط ایران
اقتصاد ایرانی: ایران نباید پروژه "مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی" را که با حضور آمریکا و توافق باکو و ایروان پیش می‌رود، به رسمیت بشناسد؛ چراکه این مسیر با پیامدهای جدی امنیتی و ژئوپلیتیکی، مرزهای شمالی کشور را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
در این بیانیه به‌وضوح از پروژه‌ای به نام مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی (TRIPP) سخن به میان آمده است. اگرچه واگذاری این مسیر مستقیما به آمریکا در متن ذکر نشده، اما پیش‌تر رسانه‌هایی همچون میدل ایست آی موضوع واگذاری کنترل این مسیر به آمریکا را به نقل از تام باراک، سفیر آمریکا در ترکیه، گزارش داده بودند.
اسناد دیگری نیز از سوی لابی قدرتمند ارمنی در فرانسه که در دولت ارمنستان نفوذ دارند، آشکار شده است. این اسناد که توسط نشریه پریودیستا دیجیتال منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند ارمنستان پذیرفته که آمریکا از طریق یک شرکت امنیتی خصوصی کنترل مسیر مذکور را در اختیار داشته باشد.
این موضوع زمانی اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در تاریخ ۲۳ مرداد، طی مصاحبه‌ای در شبکه یک سیما، آن را تایید کرد. وی اظهار داشت: «یک شرکت آمریکایی با یک شرکت ارمنی، شرکتی مشترک تشکیل می‌دهند و این مسیر را تاسیس می‌کنند.»
ورود آمریکا به قفقاز؛ پرسش‌های اساسی
اما پرسش اصلی این است که ایالات متحده آمریکا چگونه توانست با وجود سلطه تاریخی روسیه بر قفقاز و نفوذ قابل توجه ایران در این منطقه، جایگاهی برای خود در این معادلات باز کند؟ ورود آمریکا به روند صلح پس از جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ، از اصرار جمهوری آذربایجان بر ایجاد راه ارتباطی با نخجوان بدون حاکمیت ارمنستان بر این مسیر نشات می‌گیرد. این راه ارتباطی که با نام کریدور زنگزور شناخته می‌شود، از استان سیونیک ارمنستان و در مجاورت مرز ایران عبور می‌کند؛ مسئله‌ای که ارمنستان از پذیرش آن امتناع می‌کرد.
در چنین فضایی، آمریکا با نقاب صلح‌طلبی پیشنهاد داد کنترل مسیر به یک شرکت امنیتی خصوصی آمریکایی سپرده شود تا اختلاف میان باکو و ایروان پایان یابد. مقامات ارمنستان نیز در تعامل با جمهوری اسلامی ایران بر اعمال حاکمیت خود بر این مسیر تاکید کردند. اما این موضوع منجر به حضور امنیتی آمریکا در مرزهای شمالی ایران خواهد شد و زمینه‌ساز حضور نظامی آن در این مناطق می شود.
پیامدهای حضور آمریکا در کریدور زنگزور
طرح آمریکا اگرچه به‌ظاهر کنترل این مسیر را به جمهوری آذربایجان نمی‌سپارد، اما خواسته اصلی آن مبنی بر خارج بودن مسیر از کنترل ارمنستان را تامین می‌کند. این موضوع باعث شد جمهوری آذربایجان با این طرح همراه شود. در نهایت، ارمنستان که حق کنترل مسیر را نداشته باشد، عملاً قادر به اعمال حاکمیت بر آن نیز نخواهد بود.
این مسئله پیامدهای گسترده‌ای برای منافع و امنیت ملی ایران دارد، زیرا یکی از اهداف اصلی آمریکا از حضور در منطقه قفقاز، محاصره نظامی-امنیتی ایران و ایجاد انزوای ژئوپلیتیکی از طریق جلوگیری از شکل‌گیری کریدور شمال-جنوب است.
تهدید ارتباط ایران و ارمنستان
آمریکا با اقداماتی همچون بازرسی‌های طولانی، ممنوعیت عبور بدون اطلاع قبلی و حتی انسداد کامل، عملاً ارتباط میان ایران و ارمنستان را تحت تأثیر قرار خواهد داد. این اقدام با هدف تامین امنیت بهانه‌جویی شده و مقرراتی محدودکننده برای تجارت و ترانزیت زمینی ایران به ارمنستان تحمیل می‌کند.
پیامدهای حضور آمریکا در منطقه توضیحات| تهدید امنیت ملی ایران | حضور امنیتی و نظامی آمریکا در مرزهای شمالی ایران |
| تاثیر بر تجارت ایران | ایجاد محدودیت در مسیر ترانزیت ایران به ارمنستان |
| انزوای ژئوپلیتیکی | جلوگیری از اتصال ایران به کریدور شمال-جنوب |
نتیجه‌گیری و راه‌حل پیشنهادی
در شرایط فعلی، ایران نباید توافق میان ارمنستان و آمریکا مبنی بر راه‌اندازی مسیر ترامپ را به رسمیت بشناسد و باید مانع از حضور اقتصادی-امنیتی آمریکا در مرزهای راهبردی خود شود. افزایش هزینه‌های سیاسی این توافق برای ارمنستان، راهی مناسب برای مقابله با تهدیدات آینده است که امنیت و منافع ملی ایران را هدف قرار داده‌اند.
ایران باید با رویکردی هوشمندانه، فرصت‌های دیپلماتیک برای کاهش هزینه‌های سیاسی این حضور و تقویت روابط منطقه‌ای خود با روسیه و کشورهای شرق اروپا را مدنظر قرار دهد.
