ایران در مسیر پرمصرف‌ترین کشور‌های انرژی جهان

تاریخچه مدیریت مصرف بنزین در ایران از سال 1330 تا 1402 نشان می‌دهد که دولت‌ها در ادوار مختلف، چه قبل و چه بعد از انقلاب، بارها دست به شوک‌درمانی زده‌اند. این تصمیمات اغلب با تبعات اجتماعی و امنیتی جدی همراه بوده‌اند. نمونه‌هایی از این شوک‌ها در سال‌های 1343، 1386 و آبان 1398 رخ داده است. ولی در دولت فعلی، رویکرد متفاوتی اتخاذ شد که در آن قیمت بنزین به صورت سالانه متغیر بود، بنابراین اعتراضات اجتماعی و امنیتی از بابت افزایش قیمت بنزین کاهش پیدا کرد.

چالش مصرف بی‌رویه بنزین در ایران

ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان، با مشکل جدی مصرف بی‌رویه بنزین روبه‌رو است. آمارها نشان می‌دهد مصرف روزانه بنزین کشور در سال 1403 به حدود 125 تا 130 میلیون لیتر رسیده ‌است. روزهایی که ابتدای تعطیلات و سفر بیشتر بوده، مصرف به رکورد 140 میلیون لیتر نیز رسیده است. این میزان مصرف ایران را در میان پرمصرف‌ترین کشورهای جهان قرار داده، به‌طوری که سرانه سالانه مصرف بنزین ایرانی‌ها حدود 369 لیتر برآورد شده، یعنی حدود 60 درصد بالاتر از میانگین جهانی.

چرا مصرف بنزین در ایران بالا است؟

مصرف سرانه انرژی نهایی کشور تقریباً 1.8 برابر میانگین جهانی است. در بخش محصولات نفتی، نظیر بنزین و گازوئیل، مصرف سرانه ایران نسبت به میانگین جهانی 1.4 برابر گزارش شده است. دلیل این وضعیت، طبق نظرات کارشناسان اقتصادی، مربوط به تعاملات ضعیف دولت‌ها با اقتصاد انرژی است. همچنین افزایش چشمگیر واردات بنزین و گازوئیل چالش بزرگی برای دولت به وجود آورده است. طبق گزارش‌ها، در سال گذشته به‌طور متوسط روزانه 11 میلیون لیتر بنزین و 2.5 میلیون لیتر گازوئیل وارد کشور شده است.

رشد مصرف سوخت در 6 سال اخیر

رشد چشمگیری در مصرف بنزین

گزارش‌های شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران نشان می‌دهد میانگین مصرف بنزین در 6 سال اخیر 73 درصد افزایش یافته است. مصرف سالانه بنزین از 26 میلیارد و 272 میلیون لیتر در سال 1397 به 45.5 میلیارد لیتر در سال 1403 رسیده است.

افزایش مصرف گازوئیل

مصرف گازوئیل نیز طی این دوره با رشد چشمگیر 88 درصدی روبرو بوده است. سالانه مصرف گازوئیل از 24 میلیارد لیتر به 45 میلیارد لیتر در سال 1403 رسیده است. همچنین مصرف روزانه گازوئیل در همین مدت از حدود 65 میلیون لیتر به 123 میلیون لیتر افزایش داشته است.

بنزین لیتری 200 تومان؟

هزینه انتقال و فروش بنزین و گازوئیل موضوعی قابل توجه است. گزارش حاکی از آن است که کارمزد انتقال از 100 تومان در سال 1397 به 700 تومان در سال 1403 برای هر لیتر بنزین افزایش یافته است.

واردات سوخت؛ چالش دولت

بررسی‌های سازمان ملی استاندارد نشان می‌دهد، واردات بنزین در سال 1403 بیش از 4 میلیارد لیتر بوده که معادل واردات روزانه 11 میلیون لیتر است. واردات گازوئیل نیز به میزان 926 میلیون لیتر ثبت شده است.

هزینه تولید بنزین؛ از چاه تا جایگاه

زنجیره تأمین بنزین شامل چهار بخش تولید نفت، پالایش، انتقال و خرده‌فروشی است. هزینه تولید و عرضه هر لیتر بنزین با احتساب سهم بین نسلی حدود 14 هزار تومان است.

راهکارهای پیشنهادی برای کنترل مصرف سوخت

افزایش تدریجی قیمت سوخت

به جای ثابت نگه داشتن قیمت بنزین و شوک‌درمانی ناگهانی، بهتر است قیمت‌ها به صورت تدریجی افزایش یابد. شکست شوک‌درمانی در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که تغییرات تدریجی مؤثرتر هستند.

شیوه قیمت‌گذاری پلکانی

دولت می‌تواند قیمت سوخت را در سه سطح سهمیه‌ای، آزاد و مازاد بر مصرف (با قیمت تمام‌شده) به‌صورت پلکانی تعیین کند.

استفاده از ظرفیت CNG

ظرفیت فعلی جایگاه‌های CNG امکان افزایش مصرف تا 45 میلیون مترمکعب وجود دارد، ولی تاکنون از این ظرفیت به‌درستی استفاده نشده است.