نگاهی به تجارب جهانی در کنترل، شناسایی و توزیع مهاجران

اقتصادایرانی: مدیریت مهاجران افغان در ایران نیازمند سیاست‌گذاری هوشمندانه و مبتنی بر تجربیات جهانی است تا ضمن کاهش چالش‌های اقتصادی و اجتماعی، فرصت‌های بالقوه این پدیده را به شیوه‌ای نظام‌مند بهره‌برداری کند.
گزارش را به طور کامل بخوانید:

کشورهای مختلف جهان که با موج مهاجرت مواجه شده‌اند، به جای طرد و اخراج‌های گسترده، اغلب به دنبال شناسایی، ثبت، توزیع و مالیات‌گیری هوشمندانه از مهاجران بوده‌اند تا ضمن کنترل تبعات منفی، از مزایای بالقوه اقتصادی و اجتماعی آنان نیز بهره‌مند شوند. این مقاله با نگاهی تطبیقی و تحلیلی، به ابعاد مختلف مدیریت مهاجران افغان در ایران می‌پردازد و بر ضرورت حرکت به سوی سیاستگذاری واقع‌گرایانه تاکید دارد.

۱. اهمیت ثبت اطلاعات هویتی و نظام‌مند مهاجران

یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌ها در مدیریت مهاجران در ایران، فقدان یک سامانه جامع و به‌روز برای ثبت اطلاعات هویتی و فردی اتباع خارجی است. در کشورهای پیشرو مانند آلمان، ترکیه، کانادا و استرالیا مهاجران به‌محض ورود به کشور میزبان، تحت سامانه‌های سراسری ثبت می‌شوند و برای هر یک شناسه‌ای یکتا تعریف می‌شود. اگرچه در ایران سامانه‌ای برای ثبت اتباع قانونی حاضر در کشور و کدی تحت عنوان کد اتباع وجود دارد، اما بسیاری از اتباع ساکن در ایران هنوز در این سامانه ثبت‌نام نشده‌اند.

فواید این سیستم‌ها: 

-  امکان دسترسی نهادهای امنیتی و خدماتی به اطلاعات مهاجران (مانند پیشینه کیفری، وضعیت اقامت، سلامت و تحصیلات) 

-پیشگیری از استفاده چندباره یا جعلی از خدمات یارانه‌ای

-برنامه‌ریزی شهری، درمانی و آموزشی مبتنی بر جمعیت واقعی

- تسهیل مالیات‌ستانی و بیمه اجباری برای مهاجران شاغل.

۲. کنترل جریان خروج ارز از کشور (Remittances) 

یکی از دغدغه‌های جدی دولت و کارشناسان اقتصادی، خروج گسترده ارز ناشی از ارسال دستمزد مهاجران افغان به افغانستان است. طبق برآوردهای غیررسمی، سالانه صدها میلیون دلار توسط کارگران افغان از ایران خارج می‌شود که عمدتا از طریق بازار غیررسمی و خارج از شبکه بانکی انجام می‌گیرد.

۳.  نسبت مهاجران به جمعیت و خطر تمرکز اقلیمی

در برخی استان‌ها و شهرهای ایران، تراکم جمعیتی مهاجران از آستانه‌های تعادل اجتماعی و خدماتی فراتر رفته است. برای مثال در مناطق مرزی یا حاشیه‌ای مانند تایباد، تربت‌جام، اسلام‌شهر یا پاکدشت، حضور متراکم مهاجران باعث فرسایش زیرساخت‌های شهری، رشد حاشیه‌نشینی، و نارضایتی محلی شده است.

۴.  درآمدهای مالیاتی و قانون‌مند شدن کفالت

در حال حاضر، بخش قابل‌توجهی از مهاجران افغان به‌صورت غیرقانونی و بدون ثبت‌نام رسمی در بازار کار ایران فعال هستند. این موضوع نه تنها فرصت مالیاتی را از دولت می‌گیرد، بلکه مهاجران را نیز در معرض استثمار، نبود بیمه و امنیت شغلی قرار می‌دهد.

۵.  منافع مردم در نقش کفیل و کارفرما

در شرایطی که ساخت‌وساز، کشاورزی، دامداری و خدمات شهری شدیدا نیازمند نیروی کار است، بسیاری از مردم به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم از حضور مهاجران بهره‌مند می‌شوند. اما نبود نظام رسمی کفالت باعث می‌شود این منافع صرفا اقتصادی و غیرشفاف باقی بمانند.

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

مهاجرت اتباع افغان به ایران اگرچه چالش‌برانگیز است، اما با مدیریت اصولی، قانونی و داده‌محور می‌تواند از یک بحران، به یک فرصت تبدیل شود. به‌جای اخراج دسته‌جمعی و ناگهانی که آثار انسانی، اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای دارد، این راهکارها توصیه می‌شود: 

1. ایجاد سامانه جامع ثبت اطلاعات مهاجران

2. کنترل خروج ارز از کشور از طریق ابزارهای مالیاتی و بانکی

3. توزیع متوازن مهاجران بر اساس ظرفیت اقلیمی و جمعیتی استان‌ها

4. قانون‌مند شدن نظام کفالت و مالیات‌گیری از مهاجران شاغل

5. تشویق مردم به ثبت رسمی به‌عنوان کفیل با حقوق و تکالیف مشخص.

*  کارشناس اقتصادی