حالا دیگر به مرحله مدیریت اورژانسی رسیده ایم

اقتصادایرانی: کاهش شدید ذخایر آب سدها و افت محسوس منابع زیرزمینی زنگ خطر بحران آب را به صدا درآورده است؛ بدون مدیریت مصرف فوری و تغییر الگوی استفاده، جامعه با چالش‌های جدی و اختلال در تامین آب روبه‌رو خواهد شد.

گزارش را در ادامه بخوانید:

مهندس جواد میبدی، کارشناس حوزه آب و مدیرکل سابق دفتر نظام های حفاظت و بهره برداری آب و آبفای وزارت نیرو بیشترین سهم مصرف آب را در بخش کشاورزی ذکر می کند و می گوید: «حدود 90 درصد منابع آب به بخش کشاورزی، 7 درصد به آب شرب و 3 درصد صنعت اختصاص دارد.» او معتقد است همین امروز که ذخیره سدهایمان در حال خالی شدن است و آب های زیرزمینی هم کاهش محسوسی یافته اند، باید اقدامات اورژانسی را برای مدیریت مصرف آب در برنامه ها بگنجانیم. میبدی می گوید: «به نظرم دو راهکار بیشتر وجود ندارد؛ اول اینکه بتوانیم با فرهنگ سازی الگوی مصرف را اصلاح کنیم و دوم از طریق اصلاح قیمت بتوانیم مصرف را مدیریت کنیم.»

این کارشناس با تاکید بر اینکه در سال های گذشته در حوزه فرهنگ سازی چندان موفق نبوده ایم، توضیح می دهد: «در زمینه فرهنگ سازی رسانه ها باید با هم همکاری کنند. متاسفانه هر زمانی که به مشکلی برخورد می کنیم، تازه به سراغ فرهنگ سازی می رویم در حالی که فرهنگ سازی باید با مداومت و بلندمدت و از سنین کودکی شهروندها باشد.» او در مورد اصلاح قیمت ها می گوید: «قیمت ها باید اصلاح شود. تا حدی از مصرف، برای همه مردم عادی است، اما وقتی فردی بیشتر از حد تعیین شده مصرف می کند، باید مبلغ بیشتری پرداخت کند. با این راهکار می توان جلوی کسانی را که مصارف زیادی دارند، گل ها را با آب شرب آبیاری می کنند یا از آب شرب برای پر کردن استخر استفاده می کنند، گرفت. تا کسی به راحتی نگوید پولش را می دهم و مصرف می کنم. با دریافت مبالغ بالا دیگر استفاده از آب برای این افراد هم به صرفه نیست.»

این کارشناس حوزه آب با بیان اینکه بحث اصلی بر سر بخش کشاورزی و چاه های مجاز و غیرمجاز است که باعث کاهش آب شرب می شود، می گوید: «در چاه ها اضافه برداشت زیادی داریم. باید با این چاه ها برخورد شود. نه این دولت و نه هیچ دولت دیگری نمی تواند جلوی چاه های غیرمجاز را بگیرد. چون وقتی دولت برای برخورد با چاه ها وارد کار می شود، تنش های اجتماعی ایجاد می شود و دولت ها مجبور به عقب نشینی می شوند. همین باعث افزایش تصاعدی تعداد چاه های غیرمجاز می شود. یعنی دولت چاه ها را می بندد و از آن طرف دوباره باز می شوند.

بستن چاه توسط دولت اثرگذاری لازم را ندارد.» میبدی می گوید: «پیشنهاد کارشناسانی که هیچ دولتی آن را عملیاتی نکرده، این است که باید به مدیریت مشارکتی روی آوریم. امور حاکمیتی در اختیار دولت باشد و تصدی گری به تشکل ها واگذار شود و در هر حوزه آب ریزی، یک شورا به ریاست استاندار ایجاد شود و همه ذی نفعان در بخش صنعت، محیط زیست، کشاورزی و... نماینده داشته باشند. اگر قرار است سدی ساخته شود، از این شورا نظرخواهی شود. همه این افراد به یک تصمیم جامع برسند و بعد تصمیم گیری شود. برای بستن چاه ها هم همین شورا و تشکل به عنوان شاکی خصوصی اقدام کند.»

او با بیان اینکه بیش از 90 درصد کسانی که چاه غیرمجاز دارند شغل دیگری هم دارند و زندگی شان به این چاه ها بسته نیست، می گوید: «برای تعداد 10 درصدی که هیچ راه دیگری ندارد، دولت باید به جای زدن چاه، با ایجاد روش های نوین کشاورزی مثل ایجاد گلخانه و گلخانه های هیدروپونیک وام هایی اختصاص بدهد. در تمام دنیا مدیریت مصرف آب با خود مردم است. در بسیاری از بخش های کشور ما نیز، مردم خودشان باید به این نتیجه برسند که برداشت و مصرف شان از چاه ها را کنترل کنند؛ هرچند بخش هایی از مردم مناطق مختلف به این نتیجه رسیده اند.

خودشان کنتور گذاشته اند و خودشان مصرف را کم کرده اند. البته تشکل های مردمی در حوزه آب هم ایجاد شده، اما متاسفانه تشکل ها تبدیل به دفاتر پیشخوان دولت شده اند. تشکل در حقیقت باید حق النظاره را اخذ، کنتورهای هوشمند را نصب و نسبت به انسداد چاه های غیر مجاز اقدام کند. ولی تشکل ها این کار را نمی کنند. به هر حال در کوتاه مدت چاره ای به جز صرفه جویی در مصارف خانگی نداریم. با اقداماتی از قبیل ذخیره کردن آب باران در ساختمان ها، کوچک کردن حجم فلاش تانک ها، استفاده از شیرهای آب سنسوردار و... از همه مهم تر جایگزین پساب تولیدی برای کشاورزی و استفاده از چاه های کشاورزی برای آب شرب از مهم ترین اقداماتی است که به صورت اورژانسی می توانیم انجام دهیم.»

ضرورت صرفه جویی و احترام به محیط زیست

دکتر مصطفی آب روشن، جامعه شناس و استاد دانشگاه با بیان اینکه صرفه جویی در مصرف آب یکی از مهم ترین اقداماتی است که می توانیم برای حفظ منابع طبیعی و محیط زیست انجام بدهیم، می گوید: «آب یکی از منابع حیاتی برای زندگی بشر، کشاورزی و صنعت است و با توجه به تغییرات شدید اقلیمی، نیاز به مدیریت صحیح و بهینه آن بیش از پیش احساس می شود.» به گفته آب روشن، موضوع صرفه جویی در مصرف آب و نهادینه کردن الگوی صحیح مصرف در جوامع مختلف، به ویژه در کشور ما که با چالش های زیست محیطی و اقتصادی مواجه هست، اهمیت ویژه ای دارد.

این جامعه شناس می گوید: «یکی از اصلی ترین دلایل عدم موفقیت کمپین های صرفه جویی در انرژی، فقدان آگاهی عمومی درباره اهمیت و تاثیرات مثبت این اقدامات است. بسیاری از شهروندان هنوز به درک عمیقی از ارتباط بین مصرف آب و محدودیت منابع آبی نرسیده اند. بنابراین، آموزش و اطلاع رسانی مستمر درباره فواید صرفه جویی در انرژی و پیامدهای منفی مصرف بی رویه ضروری به نظر می رسد.» این جامعه شناس معتقد است: «در کشور ما به علت پرداخت یارانه انرژی به همه مشترکین، متاسفانه فرهنگ مصرف به گونه ای شکل گرفته که بعضی ها به مصرف زیاد و غیرمتعارف عادت کرده اند. البته تغییر الگوهای مصرف در یک جامعه به کندی انجام می شود و به زمان و تلاش مستمر نیاز دارد. کشورهای اروپایی معمولا دارای فرهنگ های قوی تری در زمینه صرفه جویی و احترام به محیط زیست هستند.

که این امر به تدریج در طول زمان شکل گرفته است.» آب روشن با اشاره به اینکه بسیاری از افراد فقط زمانی به صرفه جویی در مصرف انرژی توجه می کنند که این کار برایشان صرفه اقتصادی داشته باشد، توضیح می دهد: «ارائه مشوق های مالی متقاعد کننده برای کاهش مصرف انرژی می تواند تاثیر زیادی داشته باشد. این مشوق ها می توانند شامل تخفیف های مالیاتی، یارانه ها یا برنامه های تشویقی باشند که افراد را به سمت صرفه جویی در مصرف انرژی سوق می دهد.» شهروندان معمولا تحت تاثیر رفتارهای اجتماعی اطراف خود قرار می گیرند. اگر در یک جامعه، صرفه جویی در انرژی به عنوان یک رفتار اجتماعی مثبت شناخته شود، افراد بیشتری تمایل به پیروی از آن خواهند داشت.

به اعتقاد آب روشن ایجاد یک فرهنگ اجتماعی حول محور صرفه جویی در انرژی و تشویق افراد به اشتراک گذاری تجربیات مثبت خود می تواند موثر باشد. «برای نهادینه کردن الگوی صحیح مصرف در جامعه، باید فرهنگ سازی کرد. باید برنامه های آموزشی برای مدارس، دانشگاه ها و جامعه عمومی برگزار شود تا مردم به اهمیت صرفه جویی در مصرف انرژی آشنا شوند.» این جامعه شناس بهره گیری از فناوری های جدید مانند سیستم های هوشمند مدیریت انرژی، استفاده از تجهیزات و فناوری های صرفه جویانه مانند شیرآلات کم مصرف و سیستم های آبیاری هوشمند در بخش کشاورزی را از مهم ترین اقدامات برای کاهش مصرف آب عنوان می کند و می گوید: «وقتی سهم بخش کشاورزی بیش از 90 درصد مصرف کل آب است، تاکید بیش از حد بر مصارف خانگی متقاعد کننده به نظر نمی رسد. بنابراین بیشتر برنامه ریزی های کاهش مصرف باید در بخش کشاورزی انجام شود. با تلاش جمعی و برنامه ریزی مناسب، الگوی صحیح مصرف انرژی می تواند در جامعه نهادینه شود و تاثیرات مثبت آن بر محیط زیست و اقتصاد کشور آشکار می شود.»

منبع: روزنامه ایران