بازدارندگی در دوران عملیات خاکستری

وقتی در هفته گذشته روسیه نزدیک به دو دوجین پهپاد را وارد حریم هوایی لهستان کرد، ناتو نشان داد که در مدیریت تهدیدها به شکلی قابل‌توجه موفق عمل کرده است. نیروهایی از آلمان، ایتالیا، هلند و لهستان به‌طور مشترک جنگنده‌ها، بالگردها، سامانه‌های موشکی و یک هواپیمای پیشرفته شناسایی را به‌کار گرفتند. چندین پهپاد بی‌سرنشین نابود شد، بدون اینکه خسارت انسانی در زمین رخ دهد. این حادثه یکی از بزرگ‌ترین نفوذها به قلمرو ناتو در تاریخ این پیمان بود و اروپایی‌ها می‌توانند از کارآمدی دفاع خود خرسند باشند. اما مسئله‌ای که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد این است که چرا روسیه اساساً جرات کرد این اقدام را انجام دهد.

چالش‌های بازدارندگی غرب

کشورهای غربی در بازداشتن دشمنان خود با چالش‌های جدی مواجه هستند و تحریکات یکی پس از دیگری رخ می‌دهد. باوجود اعتراض‌های شدید بسیاری از رهبران اروپایی، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، حدس زد که شاید پهپادهای روسیه «به اشتباه» وارد لهستان شده باشند. چند روز بعد، پهپادی روسی وارد حریم هوایی رومانی شد و تا زمانی که وارد اوکراین شد، توسط جنگنده‌های رومانیایی تعقیب شد.

در آن‌سوی دنیا، چین طی هفته‌های اخیر کنترل خود بر منطقه مورد مناقشه در دریای جنوبی چین را تشدید کرده است. مقامات پکن در همین ماه ایجاد یک «منطقه حفاظت دریایی ملی» در اطراف اسکابارو شول را اعلام کردند؛ جزیره‌ای خالی از سکنه که اهمیت استراتژیک فراوانی دارد. در ۱۶ سپتامبر، کشتی‌های گشت‌زنی چین اطراف این جزیره را پر کردند؛ با توپ‌های آب‌پاش به قایق‌های فیلیپینی حمله کردند و یکی از نیروهای گارد ساحلی این کشور را زخمی کردند؛ این در حالی است که فیلیپین متحد آمریکا محسوب می‌شود.

بازدارندگی در دوران جنگ سرد

در دوران جنگ سرد، کشورهای غربی اصول محکمی برای بازدارندگی داشتند که بر مبنای تهدیدات قابل‌اعتماد برای تحمیل هزینه‌های سنگین بر مهاجم عمل می‌کرد. دو نوع بازدارندگی وجود داشت:

بازدارندگی از طریق مجازات: ایجاد هزینه‌های غیرقابل تحمل برای مهاجم، مانند نابودی هسته‌ای متقابل تضمین‌شده.

بازدارندگی از طریق انکار: کاهش امکان موفقیت اقدامات مهاجم از طریق تقویت قدرت فیزیکی و دفاعی.

در همین دوره، کشورهای متحد زیر چتر بازدارندگی گسترده قرار داشتند. برخی از آنها میزبان سلاح‌های هسته‌ای آمریکا بودند یا از حمایت‌های مستقیم این کشور بهره‌مند بودند.

چرا بازدارندگی در دوران امروز شکننده‌تر شده است؟

امروزه وضعیت بازدارندگی دچار پیچیدگی‌های بیشتری شده است. توانایی غرب برای واکنش به حملات محدود شده، زیرا بسیاری از اقدامات دشمنان، نظیر حملات سایبری یا عملیات «منطقه خاکستری»، مبهم و عمدتاً قابل انکار هستند. این نوع عملیات‌ها شامل خرابکاری، ترور یا حتی قطع عمدی کابل‌های اینترنت زیردریایی می‌شود. در دوران جنگ سرد، قواعد مشخصی وجود داشت، اما اکنون این قواعد از بین رفته است.

به‌عنوان نمونه، روسیه با استفاده از حملات ارزان‌قیمت مانند پهپادهای ۲۰هزار دلاری، غرب را مجبور به استفاده از تجهیزات دفاعی گران‌قیمت کرده که هزینه‌ای سنگین و نامتوازن دارد. این نوع استراتژی به‌طور جدی توان بازدارندگی را تضعیف کرده است.

نقش ابهامات سیاسی در تضعیف بازدارندگی

وحدت سیاسی میان کشورهای متحد ناتو نیز تحت تأثیر قرار گرفته است. فشارها و تردیدهایی که از سوی دولت‌هایی نظیر دولت ترامپ بر تعهدات آمریکا وارد شد، این اتحاد را تضعیف کرده است. روش‌های مبهم و غیرشفاف دشمنان نیز مزید بر علت شده‌اند.

کریس کرمیداس- کورتنی، تحلیلگر سیاسی، معتقد است که غرب نیازمند شجاعت سیاسی بیشتری است. برای مثال، توقیف کشتی‌های نفت روسی یا ارائه کمک‌های گسترده‌تر به اوکراین می‌تواند اَشکال مناسبی از بازدارندگی باشد.

برای تقویت بازدارندگی در برابر قدرت‌های بزرگ نظیر روسیه و چین، دو اصل می‌تواند راه‌گشا باشد:

ایجاد هزینه‌های غیرقابل تحمل برای مهاجم، مانند به‌کارگیری تهدیدات اقتصادی یا نظامی.تقویت توان فیزیکی و دفاعی برای ناکام گذاشتن مهاجم. اصل بازدارندگی شرح

بازدارندگی از طریق مجازات

بازدارندگی از طریق انکار

علاوه بر این، ایجاد وحدت سیاسی و تعهدات قوی‌تر میان کشورهای غربی، به‌ویژه در چارچوب ناتو، از اهمیت بالایی برخوردار است. اقدامات عملی‌تری نظیر تقویت توان دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی می‌تواند به‌عنوان ابزاری قابل‌اعتماد برای حفظ ثبات جهانی و تقویت بازدارندگی استفاده شود.