دهک‌بندی خانوار براساس خودرو/ بررسی دقیق خودرو شما در دهک‌های جدید
اقتصاد ایرانی: فرمول جدید دهک‌بندی خانوار براساس دارایی خودرو و حساب بانکی اعلام شد؛ بررسی اموال افراد، چالشی در حذف سه دهک پردرآمد. آیا خودرو شما شما را در لیست حذف یارانه قرار می‌دهد؟
دولت فرمول جدیدی برای دهک‌بندی خانوار در سال ۱۴۰۴ ارائه کرده است که بر اساس آن، اطلاعات مرتبط با خودروها، حساب‌های بانکی و دیگر دارایی‌ها در ارزیابی میزان یارانه افراد نقش مستقیم دارند. این تغییرات به‌طور جدی مورد بررسی قرار گرفته و چالش‌هایی را به همراه داشته است.
چالش‌های دهک‌بندی خانوار در ایران
دهک‌بندی خانوار یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات آماری و اقتصادی در ایران است. طی سال‌های گذشته، دولت‌ها بر مبنای داده‌هایی همچون اطلاعات بانکی، مالیاتی و مالکیت دارایی‌ها تلاش کرده‌اند تا افراد پردرآمد را از لیست دریافت‌کنندگان یارانه خارج کنند. اما این فرآیند گاه با اعتراض‌هایی همراه بوده است. برای مثال، مواردی مشاهده شده است که خودروهای لوکس نظیر پورشه، لامبورگینی و مازراتی در فهرست یارانه‌بگیران بوده‌اند، در حالی‌که خانوارهای با درآمد متوسط و دارا بودن خودروهای معمولی از دریافت یارانه حذف شده‌اند.
دهک‌بندی خانوار به‌معنای چیست؟
دهک‌بندی خانوار به تقسیم جمعیت کشور به10 گروهبراساس میزان درآمد و دارایی‌ها اطلاق می‌شود؛ به‌طوری‌که دهک اول شامل فقیرترین و دهک دهم شامل ثروتمندترین اقشار جامعه می‌شود.
بر پایه اعلام وزارت رفاه، جمعیت ایران نزدیک به ۸۵ میلیون نفر است و هر دهک تقریباً شامل ۸.۵ میلیون نفر می‌شود. خانوارهای دهک‌های هشتم تا دهم به‌صورت بالقوه در معرض حذف از فهرست یارانه نقدی قرار دارند. با این حال، مرزبندی میان دهک‌ها به‌دلیل آثار تورمی و تغییر ارزش دارایی‌ها بسیار چالش‌برانگیز است.
مالکیت خودرو در میان خانوارهای یارانه‌بگیر
گزارش‌های آماری نشان می‌دهند که پیش از اجرای طرح حذف یارانه خانوارهای پردرآمد، مالکیت خودروهای لوکس مانند:
۴ دستگاه لامبورگینی
۱۸۱ دستگاه مازراتی
۳۵۱۱ دستگاه پورشه
در فهرست یارانه‌بگیران مشاهده شده است. اما این نکته قابل تأمل است که بیش از ۲۰ میلیون خودرو مربوط به خانوارهایی با درآمد معمولی و متوسط بوده‌اند. این خانواده‌ها عمدتاً خودروهایی مانند پژو، پراید، سمند و تیبا دارند که ارزش آنها به کمتر از ۲۵۰ میلیون تومان می‌رسد.
جدول مربوط به ارزش خودروها در دهک‌های مختلف
| بازه قیمتی خودرو (میلیون تومان) | تعداد خودرو | میانه سال تولید | درصد از کل |
| ۰ تا ۱۰۰ | ۳،۰۷۰،۰۶۳ | ۱۳۸۳ | ۱۴٪ |
| ۱۰۱ تا ۲۵۰ | ۸،۷۷۴،۵۰۷ | ۱۳۸۹ | ۴۱٪ |
| ۲۵۱ تا ۵۰۰ | ۶،۰۹۳،۳۶۴ | ۱۳۹۶ | ۲۸٪ |
| ۵۰۱ تا ۱۰۰۰ | ۲،۲۲۶،۷۸۶ | ۱۴۰۰ | ۱۰٪ |
| ۱۰۰۱ تا ۲۰۰۰ | ۸۲۷،۴۴۳ | ۱۳۹۶ | ۴٪ |
| ۲۰۰۱ تا ۵۰۰۰ | ۴۷۰،۷۵۳ | ۱۳۹۴ | ۲٪ |
| بیش از ۵۰۰۰ | ۹۴،۴۹۲ | ۱۳۹۵ | ۰.۴٪ |
مطابق این جدول، بیش از نیمی از خودروهای خانوارهای یارانه‌بگیر قیمتی زیر ۲۵۰ میلیون تومان دارند. بنابراین، حذف یارانه بر اساس ارزش خودرو معیار عادلانه‌ای برای تصمیم‌گیری نخواهد بود.
اهمیت عمر خودروها در دهک‌بندی خانوار
میانگین عمر خودروهای موجود در ایران ۱۳ سال است. این رقم نشان‌دهنده آن است که ممکن است خودرویی خارجی اما قدیمی، ارزش واقعی کمتری از یک خودرو ایرانی جدید داشته باشد. در نتیجه، سن خودرو نیز باید بخشی از معادلات دهک‌بندی قرار گیرد تا فرآیند ارزیابی دهک‌ها کامل‌تر و دقیق‌تر باشد.
متخصصان پیشنهاد می‌کنند که در کنار بررسی ارزش خودرو، سایر شاخص‌ها مانند میزان درآمد ماهانه، مالکیت املاک، گردش مالی حساب‌ها و دارایی‌های موجود نیز مورد بررسی قرار گیرند.
سهم برندهای مختلف خودرو در میان خانوارهای یارانه‌بگیر
طبق داده‌های رسمی، توزیع برندهای خودرو در میان خانوارهای یارانه‌بگیر به شرح زیر است:
ایران‌خودرو: ۹،۹۸۷،۴۸۳ دستگاه
سایپا: ۸،۲۵۴،۵۵۵ دستگاه
رنو: ۸۵۹،۱۹۲ دستگاه
هیوندای: ۳۴۱،۹۳۵ دستگاه
کیا: ۳۰۷،۴۶۷ دستگاه
برندهای دیگر: چند صد هزار دستگاه
این طیف گسترده نشان می‌دهد که با وجود تنوع در برند خودروها، خانوارهای یارانه‌بگیر شامل گروه‌های درآمدی مختلفی هستند و حتی ممکن است بخشی از طبقه متوسط جامعه نیز در این دسته‌بندی قرار گیرد.
مزایا و چالش‌های حذف دهک‌های بالای درآمدی
دولت بر اساس قانون بودجه مکلف به حذف دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰ از یارانه‌ها شده است. اما اجرای این تصمیم با چالش‌هایی مانند:
ابهام در تعیین خانوارهای دهک بالا
کاستی در دستیابی به اطلاعات مالی کامل
تأثیر تورم بر میزان درآمدها
اعتراض عمومی
وزارت رفاه در نظر دارد این تغییرات را به‌صورت مرحله‌ای اجرا کند تا اثرات منفی اقتصادی بر طبقات متوسط به حداقل برسد.
اجرای طرح دهک‌بندی خانوار به‌شکل دقیق، نیازمند تجمیع داده‌های شفاف از دارایی‌ها، گردش مالی و هزینه‌های خانوارها است. بهره‌گیری از شاخص‌های ترکیبی می‌تواند فرآیند ارزیابی را از اعتراضات و تناقضات موجود دور کند و اعتماد اجتماعی را افزایش دهد.
در صورت عدم شفافیت، حذف دهک‌ها ممکن است در بلندمدت به شکست این سیاست‌ها و افزایش نارضایتی عمومی ختم شود.
