تحلیل تحریم‌های مکانیسم ماشه/ کدام بخش از اقتصاد آسیب می‌بیند؟
اقتصاد ایرانی: نگرانی‌های داخلی درباره تبعات اقتصادی فعال‌شدن مکانیسم ماشه همچنان ادامه دارد؛ اما تحلیل‌ها نشان می‌دهد اثرگذاری تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا نسبت به تحریم‌های شورای امنیت قابل توجه‌تر بوده و فضای جهانی نسبت به گذشته تغییر یافته است.
به گزارش خبرآنلاین، روزنامه جوان نوشت: این نگرانی ریشه در فضای دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ شمسی دارد؛ دورانی که به دلیل رفتار سیاسی یا تحلیل نادرست از واقعیت‌های روابط بین‌الملل، قطعنامه‌های شورای امنیت بیش از حد جدی گرفته می‌شد. در عمل، تحریم‌های یک‌جانبه امریکا اثرگذاری به مراتب بیشتری نسبت به تحریم‌های شورای امنیت داشته‌اند. امروزه، پس از اثبات حقانیت ایران به کشورهای همسو و همچنین کاهش اثرگذاری نسبی تحریم‌های آمریکا، نگرانی از فعال‌شدن مکانیسم ماشه بیش از آنکه مبتنی بر واقعیت باشد، شبیه به «ترس از لولو» است.
ابعاد تاثیرگذاری تحریم‌های شورای امنیت
نکته کلیدی در مورد اثرات تحریم‌های شورای امنیت این است که طبق مفاد قطعنامه‌ها (از جمله قطعنامه ۱۹۲۹ به عنوان گسترده‌ترین مورد)، این تحریم‌ها صرفاً بر بخشی از صنایع هسته‌ای و نظامی ایران متمرکز هستند. برای مثال، این قطعنامه‌ها به کشورها اجازه می‌دهند در صورت وجود مدارک، کشتی‌های حامل محموله‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را بازرسی و در صورت لزوم توقیف کنند. بنابراین، محتوای این قطعنامه‌ها ارتباط مستقیم و گسترده‌ای با بدنه اصلی اقتصاد ایران از جمله فروش نفت ندارد.
شاهد این ادعا آن است که پس از تصویب همین قطعنامه‌ها در گذشته، اثر قابل توجهی بر حجم کلی تجارت خارجی ایران مشاهده نشد، هرچند هزینه‌های جانبی مانند بیمه و حمل‌ونقل دریایی را افزایش داد.
ظرفیت اقتصاد ایران برای عبور از تحریم‌ها
آنچه به‌واقع باعث کاهش محسوس فروش نفت ایران شد، دو موج تحریم‌های یک‌جانبه امریکا در ابتدا و انتهای دهه ۹۰ بود. با این وجود، تجار و مسئولان ایرانی به مرور زمان راه‌های متعددی برای دور زدن این تحریم‌ها شناسایی کردند. مقامات آمریکایی نیز به صورت علنی به شکست راهبرد «فشار حداکثری» اعتراف کرده‌اند.
از آغاز دور جدید تحریم‌ها در دوران ترامپ نیز اگرچه فشارها تشدید شد، اما داده‌های شش ماه گذشته حاکی از اثرگذاری ناچیز این تحریم‌ها بر حجم فروش نفت ایران است. این امر نشان می‌دهد شبکه فروش نفت ایران توانسته است خود را در برابر فشارهای امریکا مصون سازد. این موفقیت خود سندی دیگر بر عدم اثرگذاری محسوس مکانیسم ماشه بر اقتصاد ایران است.
نوع تحریم دامنه اثرگذاری مثال‌ها| تحریم‌های شورای امنیت | تمرکز بر صنایع هسته‌ای و نظامی | قطعنامه ۱۹۲۹ |
| تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا | فشار بر فروش نفت و تجارت خارجی | فشار حداکثری |
اثر روانی مکانیسم ماشه بر اقتصاد
بررسی اثرات قطعنامه‌های شورای امنیت و تحریم‌های امریکا نشان می‌دهد فعالسازی مکانیسم ماشه به خودی خود نمی‌تواند اثر حقیقی و محسوسی بر تجارت و اقتصاد ایران داشته باشد. با این حال، برخی رسانه‌ها با بزرگ‌نمایی ابعاد این تهدید، نه تنها به ایجاد جو روانی منفی دامن می‌زنند، بلکه ممکن است در فرآیند تصمیم‌گیری سیاسی نیز اختلال ایجاد کنند.
اثر اصلی مکانیسم ماشه بیش از آنکه در حوزه واقعی اقتصاد باشد، در سطح روانی و انتظارات عمل می‌کند. اگر مدیریت نشود، نقدینگی سرگردان به سمت بازارهای نامولد مانند ارز، طلا و حتی مسکن سوق داده می‌شود. نتیجه این امر کاهش ارزش پول ملی، افزایش تورم و افت سرمایه‌گذاری مولد خواهد بود.
راهبردهای پیشنهادی در مواجهه با پیامدهای مکانیسم ماشه
مواجهه صحیح با این وضعیت نه صرفاً کنترل بازار، بلکه کنترل روایت و مدیریت انتظارات است. اقدامات زیر در این راستا اهمیت دارند:
حضور فعال و هماهنگ مسئولان در رسانه‌ها برای توضیح ابعاد واقعی ماجرا
به‌کارگیری سیاست ارزی مدیریت‌شده و تزریق هدفمند منابع در مقاطع حساس
اعمال ابزارهای مالی و مالیاتی برای کاهش جذابیت بازارهای نامولد و هدایت نقدینگی به سمت اوراق و بازار سرمایه
پرهیز کامل از ارسال سیگنال‌های متناقض به بازار
این مجموعه از راهبردها می‌تواند اثر روانی مکانیسم ماشه را مهار کرده و از سرریز آن به بطن اقتصاد جلوگیری کند.
