اخراج کارگران افغان؛ طلوع امید برای کارگران ایرانی
اقتصاد ایرانی: خروج گسترده کارگران افغان از صنعت ساختمان تهران و جایگزینی آن‌ها با کارگران ایرانی، منجر به افزایش چشمگیر دستمزدها و رکود در بازار ساخت‌وساز شده است؛ روندی که آینده این صنعت را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
صنعت ساختمان در تهران که با آغاز فصل گرما معمولاً رونق می‌گرفت، امسال با تغییراتی بی‌سابقه همراه شده است. روند اخراج کارگران غیرمجاز، به ویژه کارگران افغان، از زمستان ۱۴۰۳ آغاز و در بهار ۱۴۰۴ شدت یافته است. کارگران افغان که به دلیل دستمزد پایین‌تر و عدم برخورداری از بیمه شغلی شناخته می‌شدند، اکنون جای خود را به کارگران ایرانی داده‌اند. دستمزد کارگران ایرانی برای ساده‌ترین مشاغل ساختمانی مانند تخلیه مصالح، به بیش از یک میلیون تومان در روز رسیده است؛ این در حالی است که در سال گذشته همین کارها تنها با ۸۰۰ تا ۹۰۰ هزار تومان توسط کارگران ایرانی و ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان توسط کارگران افغان انجام می‌شد.
کاهش تجمع کارگران در میدان‌ها
میدان‌ها و چهارراه‌های تهران که محل تجمع کارگران فصلی بود، اکنون نسبت به گذشته خلوت‌تر شده‌اند. در میدان انقلاب، تنها تعداد کمی کارگر در ساعات صبح به انتظار کارفرمایان می‌نشینند. بیشتر این افراد مسن‌تر هستند و ابزار خاصی نمایانگر مهارت آن‌ها نیست. امیر، یکی از کارگران حاضر در میدان، می‌گوید: «برای یک روز کار، یک میلیون تومان دستمزد می‌خواهم. البته هزینه‌های کرایه و ناهار هم بر عهده خودم است، اما معلوم نیست که در نهایت کار نصیبم شود.»
در میدان رسالت نیز وضعیت مشابهی دیده می‌شود؛ کارگران روزمزد از سحرگاه تا ظهر بدون داشتن سایه‌بان یا جایگاه مشخص منتظر می‌مانند. مرتضی، کارگری قوی‌هیکل از فشافویه، برای جابه‌جایی مصالح بین طبقات درخواست یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان دستمزد می‌کند. او می‌گوید: «تا ظهر صبر می‌کنم ولی اگر کار پیدا نشود، هزینه‌های رفت‌وآمد و ناهارم هدر می‌رود.»
تاثیر اخراج کارگران افغان بر دستمزدها
افزایش نرخ دستمزدها تنها محدود به کارگران ساده نبوده؛ بلکه مشاغل ماهر مانند سنگ‌کاری، آرماتوربندی و گچ‌کاری نیز تحت تأثیر قرار گرفته‌اند. استادکاران دلیل اصلی این افزایش حقوق را کمبود نیروی کار ساده، به ویژه پس از خروج کارگران افغان، می‌دانند. این در حالی است که تهران در ماه‌های اخیر با کاهش سرعت ساخت‌وساز روبه‌رو بوده و قیمت مسکن همچنان ثابت مانده است. این افزایش دستمزدها در کنار رکود، به یکی از عوامل تعیین‌کننده قیمت نهایی مسکن تبدیل شده است.
اتباع غیرمجاز و چالش بازار کار
سمیه گلپور، رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران، اظهار می‌کند که حضور گسترده اتباع غیرمجاز در بازار کار، در سال‌های گذشته فرصت‌های شغلی بسیاری از کارگران ایرانی را محدود کرده است. او می‌گوید: «کارفرمایان برای افزایش سود، کارگران غیرمجاز را به دلیل دستمزد پایین‌تر استخدام می‌کردند. به طور مثال در شیراز، کاری که کارگران ایرانی با ۵۰۰ هزار تومان انجام می‌دادند، کارگران افغان با فقط ۳۰۰ هزار تومان انجام می‌دادند.»
گلپور اشاره می‌کند که بیش از یک میلیون کارگر ساختمانی در کشور به دلیل حضور اتباع غیرمجاز فرصت‌های شغلی خود را از دست داده‌اند. همچنین، کارفرمایان انبوه‌ساز برای فرار از تعهدات قانونی نظیر بیمه و ایمنی به کارگران افغان روی آورده بودند. او تأکید دارد که اگر حداقل‌های قانونی نظیر دستمزد و بیمه رعایت شود، کارگران ایرانی به اندازه کافی برای صنعت ساختمان وجود دارند.
ایمنی و حمایت‌های اجتماعی از کارگران
گلپور هشدار می‌دهد که عدم توجه به قواعد قانونی، ایمنی کارگران را به خطر انداخته است. از میان دو هزار نفری که هر سال در حین کار جان خود را از دست می‌دهند، بیش از نیمی از آن‌ها کارگران ساختمانی هستند. با وجود اینکه حدود ۶۰۰ هزار کارگر در صف دریافت حمایت‌های حداقلی مانند بیمه درمان و ازکارافتادگی قرار دارند، بسیاری از این خدمات به دلیل کمبود بودجه به آن‌ها ارائه نمی‌شود. این شرایط برای کشوری که قانون کار بیش از سه دهه پیش تصویب شده، شایسته نیست.
صنعت ساختمان در انتظار تغییرات
گرچه افزایش دستمزدها و بازگشت کارگران ایرانی به بازار کار نقاط مثبتی برای این صنعت محسوب می‌شود، اما رکود فعلی و هزینه‌های بالای زندگی همچنان مشکلات بزرگی برای صنعت ساخت‌وساز ایجاد کرده‌اند. کمبود نیروی کار، افزایش هزینه‌ها و نبود حمایت‌های کافی از کارگران از جمله چالش‌های پیش روی این حوزه هستند. آیا سیاست‌های تازه در حمایت از کارگران و تنظیم بازار کار می‌تواند این صنعت را احیا کند؟
