خطر جدی برای اقتصاد ایران؛ افغانستان میلیون‌ها دلار به باد داد
اقتصادایرانی: قاچاق زعفران ایرانی به افغانستان و صادرات بدون تعرفه این محصول به هند و چین، ضربه بزرگی به بازار جهانی زعفران ایران وارد کرده و تعرفه‌های بالا، رقابت‌پذیری زعفران ایرانی را کاهش داده است.
در طی سال گذشته، وزارت زراعت افغانستان اعلام کرد که این کشور در سال ۱۴۰۲ حدود ۲۱ تن تولید زعفران داشته است. اما آمارهای جهانی نشان می‌دهند حجم صادرات زعفران این کشور ۶۷ تن بوده که بخش عمده‌ای از آن به صورت قاچاق از ایران وارد افغانستان شده است. این طلای سرخ ایرانی به اشکال مختلف مثل سوغات، هدیه و صادرات رسمی به افغانستان فرستاده می‌شود؛ در حالی که مقامات افغانستان مدعی‌اند زعفران ایرانی کیفیت لازم را ندارد.
در بهمن ماه سال گذشته، وزارت صنعت و تجارت طالبان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: «زعفران صادراتی افغانستان کاملاً محصول داخلی است و هیچ نیازی نیست که از زعفران‌های کم‌کیفیت ایرانی استفاده شود چرا که این امر به وجهه زعفران افغانستان در بازارهای جهانی آسیب خواهد زد.»
مشکلاتی چون تعرفه‌های تجاری، تحریم‌ها و صادرات زعفران به صورت فله‌ای موجب چالش‌هایی جدی برای این محصول گران‌بهای ایرانی شده‌اند.
موضوع صادرات زعفران با قیمت پایین‌تر نسبت به نرخ داخلی نیز از جمله مسائل قابل توجه است؛ مشابه این موضوع، صادرات شیرخشک صنعتی ایران نیز تحت تأثیر تحریم‌ها با قیمت‌هایی بسیار پایین‌تر صورت می‌گیرد.
محمدرضا اردیخانی، عضو صندوق توسعه صادرات زعفران، در مورد این وضعیت اعلام کرد: صادرات زعفران ایران با قیمت پایین‌تر از نرخ داخلی انجام نمی‌شود. به گفته او، قیمت هر گرم زعفران برای مصرف‌کننده در داخل کشور حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار تومان است. البته زعفران در حجم‌های کیلوگرمی با قیمت پایین‌تر عرضه می‌شود، چرا که هزینه بسته‌بندی، حمل و موارد دیگر به قیمت تمام‌شده اضافه می‌شوند.
چالش‌های صادرات با قیمت پایین
اردیخانی در توضیح این شرایط گفت: قیمت زعفران بسته‌بندی در خارج از ایران حدود ۳ تا ۳.۵ دلار به ازای هر گرم است. این تفاوت قیمت به کیفیت بسته‌بندی مربوط می‌شود. صادرات زعفران ایران که به شکل رسمی انجام می‌شود، حتی گران‌تر از قیمت داخلی آن است.
او در ادامه افزود: سه معضل اصلی در صادرات زعفران ایران وجود دارد که هنوز رفع نشده است. نخستین معضل، تعرفه‌های تجاری میان ایران و کشورهای مقصد صادرات است. همین مسئله موجب بهره‌برداری کشورهای همسایه به ویژه افغانستان از این وضعیت شده است.
اردیخانی توضیح داد: یکی از بازارهای بزرگ مصرف زعفران، هند، تعرفه صفر برای زعفران افغانستانی دارد. همین تعرفه صفر حتی در صادرات زعفران افغانستان به آمریکا نیز صدق می‌کند.
زعفران قاچاق در پوشش صادرات رسمی
وی افزود: افغانستان واردات زعفران را به کشور خود ممنوع کرده است. اما به دلیل چالش‌های موجود در ایران، زعفران به صورت قاچاق به این کشور وارد شده و سپس به نام افغانستان به بازارهای جهانی صادر می‌شود. حتی با وجود ممنوعیت واردات در افغانستان، ماهانه یک تا دو تن زعفران از ایران به این کشور صادر می‌شود.
معضل صادرات قانونی
یکی از مسائل پیچیده در صادرات زعفران، این است که زعفران ایرانی به شکل قانونی صادر شده اما در آن سوی مرز به عنوان محصول افغانستان بسته‌بندی و صادر می‌شود. اردیخانی تاکید می‌کند که تعرفه‌های صادراتی و مشکل رفع تعهدات ارزی ایران باید مورد توجه قرار گیرد. صادرکنندگان بزرگ مجبور هستند ارز حاصل از صادرات خود را به صورت مبادله‌ای و با نرخ پایین‌تر از دلار آزاد به بانک مرکزی تحویل دهند؛ مسئله‌ای که باعث حذف آن‌ها از رقابت می‌شود.
وی افزود: نرخ تمام‌شده زعفران که با هزینه دلار آزاد تولید می‌شود برای صادرکنندگان بزرگ صرفه اقتصادی ندارد و این مسئله به افزایش صادرات فله‌ای و قاچاق از سوی صادرکنندگان کوچک منجر شده است.
رشد صادرات همراه با چالش‌های بسته‌بندی
آمارها نشان می‌دهند که صادرات زعفران ایران ۶۲ درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته است اما بخش عمده‌ای از این صادرات به شکل فله‌ای و بی‌کیفیت انجام شده است. اردیخانی تاکید کرد اگر ایران بتواند تعرفه‌های صادراتی با کشورهایی نظیر هند را کاهش دهد، صادرات بسته‌بندی‌شده و با کیفیت بیشتری انجام خواهد شد، ضمن اینکه زعفران به نام ایران صادر می‌شود.
معضل رفع تعهد ارزی
وی درباره مشکل رفع تعهد ارزی اظهار کرد: صادرکنندگان زعفران مخالف سیاست بازگشت ارز به چرخه تولید نیستند اما انتظار دارند که در نرخ ارز تفاوت قائل شود. مشکلات ناشی از الزام تحویل ارز با قیمت پایین‌تر باعث رونق قاچاق و استفاده از کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای شده است. بسیاری از این کارت‌ها توسط افراد ناآگاه، بدون اطلاع صاحب کارت، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ضرورت تغییر شرایط صادرات
اردیخانی پیشنهاد کرد واردکنندگان کالاهایی که با نرخ آزاد وارد کشور می‌شوند به صادرکنندگان محصولات کشاورزی متصل شوند تا فرآیند بازگشت ارز اصلاح شود؛ زیرا بدون بازگشت ارز، صادرکننده نمی‌تواند دوباره اقدام به خرید زعفران یا تجارت آن کند.
تعرفه‌های سنگین علیه زعفران ایرانی
مشکلات تعرفه‌ای در صادرات زعفران به هند و چین باعث شده قیمت نهایی زعفران ایران در مقایسه با زعفران افغانستان، بسیار بالاتر باشد. برای مثال، صادرات زعفران به هند مشمول تعرفه ۳۸ درصدی است، در حالی که افغانستان زعفران خود را بدون تعرفه به این کشور صادر می‌کند.
پیش‌بینی تولید زعفران سال آینده
اردیخانی درباره وضعیت تولید زعفران در سال زراعی ۱۴۰۴ اظهار کرد: تولید زعفران به شدت تحت تأثیر دمای هوا قرار دارد. گرمای امسال برای رشد محصول مناسب نبود و اثر منفی روی پیاز زعفران گذاشته است. بنابراین انتظار می‌رود تولید زعفران در خوشبینانه‌ترین حالت مشابه سال گذشته باشد یا با کاهش ۱۰ درصدی همراه شود و به ۳۰۰ تا ۳۲۰ تن برسد.
