حمله زلزله قیمتی به بازار لبنیات؛ گرانی بی‌وقفه ادامه دارد!
اقتصادایرانی: آشفتگی بازار لبنیات با افزایش قیمت‌های بی‌سابقه؛ انجمن صنایع لبنی اعلام کرد بدون نظارت دولت قیمت‌ها را افزایش می‌دهد، این تصمیم قدرت خرید خانوارها را تحت تأثیر قرار داده است.
این معضل در یک خلاء نظارتی بزرگ پدید آمده است. قانوناً دولت موظف است پس از هر افزایش قیمت شیر خام، نرخ ۴ کالای پرمصرف لبنی را مشخص و اعلام کند. اما اکنون با گذشت شش ماه از آخرین تغییر قیمت شیر خام، همچنان اقدامی در این خصوص صورت نگرفته است. همین امر فرصت را برای صنایع فراهم کرده تا طی دو ماه گذشته و به گفته مصرف‌کنندگان تا سه بار قیمت‌ها را به صورت سرخود افزایش دهند و بازار را دچار سردرگمی کنند.
جزئیات بحران
شرح وضعیت پیچیده بازار لبنیات در آمارهای زیر خلاصه می‌شود:
- مثالی از گرانی: قیمت یک نوع پنیر در بازه‌ای ۱۰ روزه (۵ آبان تا ۱۵ آبان ۱۴۰۴) حدود ۱۲ درصد افزایش یافته است.
- دفعات افزایش قیمت: برخی محصولات در دو ماه اخیر حداقل ۳ بار گران شده‌اند.
- مشکلات قانونی: تأخیری ۶ ماهه از سوی دولت در تعیین نرخ مصوب ۴ کالای کلیدی لبنی.
- بیانیه صنایع لبنی: "قیمت‌گذاری در حوزه لبنیات نباید انجام شود و به مدیریت نیاز ندارد."
- تناقض مهم: صنایع لبنی از شیر یارانه‌ای استفاده می‌کنند اما محصولات خود را با نرخ آزاد یا حتی صادراتی عرضه می‌نمایند.
این بحران را می‌توان به یک «مثلث ناکارآمدی» نسبت داد:
- دیدگاه صنایع لبنی: آنان با استناد به تورم حدود ۴۰ درصدی و تشبیه خود به بازار مرغ و تخم‌مرغ، افزایش هزینه تولید را دلیل گرانی می‌دانند. این گروه معتقدند بازارشان رقابتی است و مشمول قیمت‌گذاری دستوری نمی‌شود.
- بلاتکلیفی دولت: این وضعیت حاصل عدم هماهنگی میان نهادهای ناظر است. سازمان حمایت مسئولیت را به وزارت جهاد کشاورزی پاس می‌دهد و این وزارت‌خانه نیز با بهانه‌هایی مانند «تشخیص ترجیحات مصرف‌کنندگان»، از مسئولیت کامل سر باز می‌زند. چنین سردرگمی باعث شده صنایع به افزایش خودسرانه قیمت بپردازند.
- نقض ساختاری یارانه‌ها: برخی صنایع لبنی شیر را با نرخ یارانه‌ای تهیه می‌کنند اما محصولات را با قیمت بازار آزاد یا صادراتی عرضه می‌نمایند. عدم بازگشت ارز صادرات به کشور و خودمختاری در قیمت‌گذاری، نمود یک ضعف عمیق در زنجیره تأمین و نظارت است.
تأثیر این بحران بر خانواده‌ها
این وضع آشفته بر گروه‌های مختلف تأثیرات متفاوتی دارد:
- برای خانوارها: کاهش یا حذف لبنیات از سبد غذایی خانواده‌ها، به‌ویژه کودکان و سالمندان، که یکی از منابع اصلی کلسیم و پروتئین است، می‌تواند سلامت جامعه را تهدید نماید.
- برای دولت: نادیده گرفتن قانون از سوی یک انجمن صنفی، از دست رفتن اقتدار نهادهای نظارتی و کاهش اعتماد عمومی به دولت را به همراه دارد.
- برای صنایع: اگرچه در کوتاه‌مدت افزایش سود را تجربه می‌کنند، اما در بلندمدت می‌تواند کاهش مصرف داخلی، تشدید نظارت‌ها و بی‌ثباتی در بازار را به دنبال داشته باشد.
دو سناریو برای آینده بازار لبنیات
- سناریوی محتمل: ادامه وضعیت فعلی، بی‌اثر بودن اخطارهای دولت و افزایش تدریجی قیمت‌ها توسط صنایع. این روند موجب افزایش نارضایتی عمومی و کاهش مصرف می‌شود.
- سناریوی اصلاحی: ورود قوه قضائیه و برخورد با شرکت‌ها و مدیران متخلف، همراه با کنترل دستوری قیمت‌ها. دولت در این حالت ناچار به تعیین تکلیف سریع در زمینه یارانه‌ها و قیمت‌گذاری خواهد بود.
جمع‌بندی
بحران بازار لبنیات تنها یک نمونه از مشکلات گسترده‌تر اقتصادی در ایران است که از ناکارآمدی نظارت و سیاست‌های یارانه‌ای نشأت می‌گیرد. حال این پرسش مطرح می‌شود: آیا دولت باید برای کنترل قیمت‌ها به سرعت و قاطعانه وارد عمل شود؟ یا باید بازار را به مکانیسم رقابتی واگذار کند و از مداخله دست بکشد؟
