پیمان NPT چیست؟
اقتصاد ایرانی: پیمان NPT (Non-Proliferation Treaty) یا پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، یک توافق بین‌المللی است که هدفش جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای، ترویج استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و در نهایت حرکت به سمت خلع سلاح هسته‌ای است.
تاریخچه و شکل‌گیری NPT
پیش‌زمینه: پس از جنگ جهانی دوم و شروع رقابت هسته‌ای بین آمریکا و شوروی، نگرانی‌های جهانی از گسترش سلاح‌های هسته‌ای افزایش یافت.
تدوین: در دهه 1960، با پیشرفت فناوری هسته‌ای، نگرانی‌ها درباره کشورهای جدیدی که می‌خواستند به این سلاح‌ها دست یابند، بیشتر شد.
پیمان NPT در 12 ژوئن 1968 توسط سازمان ملل تصویب و در 5 مارس 1970 اجرایی شد.
ساختار و مفاد اصلی پیمان
۱. سه ستون اصلی NPT:
عدم اشاعه سلاح هسته‌ای: کشورهای غیرهسته‌ای متعهد می‌شوند که سلاح هسته‌ای نخواهند ساخت یا به دیگران منتقل نخواهند کرد.
خلع سلاح: کشورهای هسته‌ای متعهد می‌شوند به مذاکرات و اقدامات عملی برای کاهش و در نهایت حذف سلاح‌های هسته‌ای.
حق استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای: همه کشورهای عضو حق دارند از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز استفاده کنند، مانند پزشکی، کشاورزی و تولید برق.
دسته‌بندی کشورها در NPT
۱. کشورهای دارنده سلاح هسته‌ای رسمی (Nuclear Weapon States - NWS)
این پنج کشور سلاح هسته‌ای را قبل از سال 1967 داشتند و عضو NPT هستند:
آمریکا
روسیه (شوروی سابق)
بریتانیا
فرانسه
چین
این کشورها متعهد به کاهش تدریجی و خلع سلاح هستند ولی هنوز سلاح‌های هسته‌ای خود را نگه داشته‌اند.
۲. کشورهای غیرهسته‌ای (Non-Nuclear Weapon States - NNWS)
کشورهای دیگر که سلاح هسته‌ای ندارند و متعهد به عدم تولید و داشتن سلاح هسته‌ای هستند.
کشورهای غیرعضو NPT
اسرائیل: از وجود برنامه هسته‌ای نظامی خود رسما سخن نمی‌گوید و عضو نیست.
هند: عضو نیست، اولین آزمایش هسته‌ای خود را در 1974 انجام داد.
پاکستان: عضو نیست و پس از هند برنامه هسته‌ای خود را توسعه داد.
کره شمالی: ابتدا عضو بود، ولی در 2003 پیمان را ترک کرد و برنامه هسته‌ای خود را گسترش داد.
نقش و سازوکار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمانی است که وظیفه نظارت بر اجرای تعهدات کشورهای عضو NPT را دارد.
بازرسی‌های IAEA تضمین می‌کند که کشورهای غیرهسته‌ای به اهداف صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای پایبند باشند و فعالیت‌های نظامی انجام ندهند.
برنامه‌های بازرسی شامل بررسی سایت‌های هسته‌ای و تجهیزات است.
چالش‌ها و انتقادات
۱. تبعیض‌آمیز بودن پیمان
NPT بین کشورهای هسته‌ای و غیرهسته‌ای تفاوت قائل شده و این باعث شده که برخی کشورها آن را ناعادلانه بدانند.
کشورهای هسته‌ای متعهد به خلع سلاح شده‌اند اما تاکنون کاهش کامل رخ نداده است.
۲. برنامه هسته‌ای ایران
ایران عضو NPT است اما نگرانی‌هایی درباره احتمال استفاده نظامی از برنامه هسته‌ای خود وجود دارد.
بحث‌های بین‌المللی و تحریم‌ها در این زمینه طولانی شده‌اند.
۳. خروج کره شمالی
کره شمالی پیمان را ترک و آزمایش‌های هسته‌ای انجام داده است که تهدیدی برای امنیت منطقه و جهان محسوب می‌شود.
تمدید و جلسات بازبینی NPT
NPT هر 5 سال یک بار جلسه بازبینی برگزار می‌کند.
هدف از این جلسات بررسی پیشرفت‌ها و چالش‌ها و ارائه توصیه‌ها برای بهبود عملکرد پیمان است.
اهمیت NPT برای صلح جهانی
NPT مهم‌ترین و گسترده‌ترین معاهده کنترل تسلیحاتی است.
جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای به کاهش خطر جنگ هسته‌ای و افزایش امنیت بین‌المللی کمک می‌کند.
استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای می‌تواند توسعه اقتصادی و علمی کشورها را تسریع کند.
