عوامل کلیدی در بازدارندگی اقتصادی

اقتصاد ایرانی: تحلیلگران معتقدند که ناکافی بودن قدرت ویرانگری تسلیحات متعارف و فقدان تسلیحات هسته‌ای، یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت ایران در ایجاد بازدارندگی کامل در برابر تهاجمات نظامی آمریکا و اسرائیل است؛ موضوعی که اهمیت استراتژی‌های متنوع برای تقویت بازدارندگی را برجسته می‌کند.

فرزین فردیس

یک ایران هسته‌ای می‌تواند موجب افزایش احتیاط در میان دشمنان شود، اما این عامل تضمینی برای جلوگیری از حمله به ایران نیست؛ به‌ویژه زمانی که با دشمنانی مواجه باشیم که از فناوری نظامی پیشرفته‌تر و غیرقابل رقابت برخوردار هستند. بنابراین، چگونه می‌توان بازدارندگی را تا حد ممکن تقویت کرد؟ بازدارندگی هیچ‌گاه مطلق نیست؛ و شاید این خبر خوبی باشد. اگر کشورها می‌توانستند به بازدارندگی مطلق دست پیدا کنند، نه‌تنها تخصیص بودجه‌های نظامی و توسعه فناوری متوقف می‌شد، بلکه پیشرفت علمی و فناوری نیز کاهش می‌یافت.

کشورها همچنان برای تقویت تجهیزات نظامی و توسعه فناوری‌های مرتبط با کاربرد نظامی هزینه می‌کنند و تلاش‌هایشان برای دستیابی به بازدارندگی حداکثری ادامه دارد. این تلاش‌ها به دو روش انجام می‌شود: تقویت توان نظامی و پیوستن به ائتلاف‌های نظامی. با این حال، تکیه صرف بر ایجاد بازدارندگی نظامی کافی و حتی صحیح نیست.

دیاکو حسینی

لزوم بازنگری در بازدارندگی همه‌جانبه

بازدارندگی تک‌ساحتی می‌تواند منجر به اشتباهات محاسباتی شود. در صورتی که یک کشور متخاصم تصور کند اقتصاد طرف مقابل برای یک جنگ طولانی‌مدت آماده نیست یا جمهوری آن کشور از حمایت مردمی برخوردار نیست، قدرت نظامی به تنهایی نمی‌تواند برای تحقق بازدارندگی کافی باشد.

بازدارندگی اقتصادی؛ یکی از ستون‌های امنیت ملی

در مباحث مرتبط با امنیت ملی، بازدارندگی به معنای ایجاد توانایی‌ها و شرایطی است که دشمن بالقوه را از اقدام خصمانه بازدارد. در ایران، این مفهوم بیشتر با قدرت نظامی مرتبط شده است؛ رویکردی که اگرچه قابل درک و اهمیت است، اما تصویری ناقص از امنیت ملی ارائه می‌دهد. یکی از ابعاد مغفول امنیت ملی، بازدارندگی اقتصادی است که به توانایی کاهش آسیب‌پذیری‌های اقتصادی، افزایش تاب‌آوری در برابر فشارهای خارجی، و استفاده از اهرم‌های اقتصادی برای منصرف کردن دشمنان از تهدیدات یا تحریم‌ها اشاره دارد.

بازدارندگی اقتصادی می‌تواند به دو شکل مستقیم و غیرمستقیم تحقق یابد. در بازدارندگی مستقیم، کشور با استفاده از تهدیدهای اقتصادی نظیر تحریم یا مأیوس کردن دشمن از دستیابی به اهداف خود، بازدارندگی ایجاد می‌کند. این مدل در قالب بازدارندگی از طریق مجازات و بازدارندگی از طریق انکار شناخته می‌شود. بازدارندگی غیرمستقیم، با توجه به روابط بین‌المللی و منافع مشترک با دیگر قدرت‌ها، می‌تواند در جلوگیری از اقدامات خصمانه مؤثر باشد.

چالش‌ها و فرصت‌های بازدارندگی اقتصادی

مشارکت سایر کشورها، به ویژه قدرت‌های بزرگ، در پروژه‌های اقتصادی می‌تواند محاسبات کشورهای متخاصم را پیچیده‌تر کند. زمانی که اقتصاد یک کشور با شبکه اقتصادی یک قدرت جهانی درهم‌تنیده باشد، هرگونه حمله به آن کشور، منافع قدرت بزرگ را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. این امر موجب تقویت بازدارندگی می‌شود.

درس‌هایی از تاریخ و اقتصاد جهانی

تاریخ نشان داده است که ضعف اقتصادی یک کشور می‌تواند دشمنان را به اقدام نظامی ترغیب کند. از سوی دیگر، مشارکت‌های بین‌المللی در پروژه‌های اقتصادی به افزایش قدرت بازدارندگی کمک می‌کند. نمونه‌های موفق این رویکرد عبارتند از:

میدان گازی کاشاگان در قزاقستان با مشارکت ایالات متحده و شرکت‌های غربی که توانست فشارهای روسیه را مهار کند.

پروژه معدن ریکو دیق در بلوچستان پاکستان که با مشارکت شرکت‌های بین‌المللی به افزایش قدرت چانه‌زنی اقتصادی و سیاسی پاکستان کمک کرد.

راهکارهای پیشنهادی برای ایران

ایران، با توجه به تحریم‌های بین‌المللی، برای جلب مشارکت‌های اقتصادی با چالش‌های بزرگی مواجه است. با این حال، در راستای تقویت بازدارندگی اقتصادی، می‌تواند به تنوع‌سازی روابط اقتصادی خود با کشورهای همسو از جمله اعضای بریکس، ترکیه، پاکستان، ژاپن و اندونزی پرداخته و مشارکت‌های مؤثری در پروژه‌های جذاب ایجاد کند.

این نوع بازدارندگی نه تنها به افزایش توان چانه‌زنی ایران در عرصه بین‌المللی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند نقش مؤثری در کاهش آسیب‌پذیری‌های سیاسی و اقتصادی کشور داشته باشد. اکنون بیش از هر زمان دیگری، ایران به بازنگری در دکترین امنیت ملی و جای دادن بازدارندگی اقتصادی نیاز دارد؛ امری که به صورت مستقیم بر توسعه و امنیت ملی کشور تأثیرگذار خواهد بود.