نسل ششم مناطق آزاد و انقلاب اقتصادی بوموسی

در این پارادایم جدید، شرکت های فراملی با ایجاد «فضای جریان ها» (گردش داده، کالا و سرمایه) و «فضای مکان ها» (استقرار در گره های استراتژیک)، مناطق آزاد را از ابزاری برای توسعه محروم نشینان به دروازه های پیوند با اقتصاد جهانی تبدیل کردند. امروز 500 منطقه آزاد در 147 کشور، نیمی از تجارت جهانی را کنترل می کنند.

مرکز پژوهش های اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، در گزارشی مفصل، به بررسی تحولات مناطق آزاد در اقتصاد جهانی و نقش نوین آنها در همگرایی منطقه ای می پردازد. تکیه این گزارش به امکان سنجی تبدیل بوموسی به منطقه آزاد نسل ششم است. چرا که از دیدگاه این پژوهش، «مناطق آزاد» امروز تنها پارک های صنعتی نیستند، بلکه ابزار دیپلماسی اقتصادی برای بازسازی روابط منطقه ای اند و بوموسی می تواند نماد چنین تحولی در خلیج فارس باشد.

تحقیقات نشان می دهد مناطق آزاد در مسیر تکاملی خود به هفت نسل رسیده اند. نسل ششم که پس از 1990 ظهور یافت، با شکستن مرزهای ملی، چند کشور را در قالب «مثلث های رشد» به هم پیوند می دهد. هسته این مدل، هم پیوندی «مزیت های مکمل» است: سرمایه و فناوری کشورهای توسعه یافته با نیروی کار و منابع همسایگان. نمونه های موفقی هم در این باره وجود دارند.

در یک تعریف، نسل ششم مناطق آزاد ایجاد یک منطقه فرامرزی مبتنی بر همکاری اقتصادی چند کشور برای ایجاد زنجیره ارزش منطقه ای را فراهم می کند. ویژگی های کلیدی چنین منطقه ای قرارگیری در مرزهای مشترک دو یا چند کشور مانند مثلثی که سنگاپور، مالزی و اندونزی به نام SIJORI (مخفف سنگاپور-جوهور-جزایر ریاو) ساخته اند. یا مثلث رشد IMT-GT که با مشارکت اندونزی، مالزی و تایلند ساخته شده است. یا حتی مثلث طلایی تایلند-لائوس-میانمار موسوم به مکونگ. در این نوع مناطق آزاد، مدیریت توسط شرکت های مادر انجام می شود نه دولت ها. به طور مثال مدیریت SIJORI به عهده شرکت های خدمات پیشرفته است.

نسل ششم مناطق آزاد، راهکاری برای تبدیل «اختلافات» به «همکاری» است. نمونه های جهانی ثابت کرده اند که پیوند اقتصادی می تواند منافع مشترک را جایگزین تنش های ژئوپلیتیک کند. اقتصاد امروز مبتنی بر یک «جهان شبکه ای» با اتکای به فضای جریان ها (اطلاعات، سرمایه، کالا) و فضای مکان ها (گره های اقتصادی مثل مناطق آزاد) است. در این میان، تکامل نسل های مناطق آزاد: از نسل اول (بنادر آزاد تجاری) تا نسل هفتم (مناطق دیجیتال) شکل گرفته است.

به این چند نمونه از عملکرد مناطق آزاد نسل ششم نگاه کنید:در مثلث طلایی SIJORI ترکیب «سرمایه و فناوری سنگاپور» با «زمین و نیروی کار ارزان مالزی/اندونزی» طی 3 دهه، تولید صنایع الکترونیک را 3 برابر و جذب سرمایه گذاری خارجی را 400درصد افزایش داد.

در مثلث رشد اندونزی-مالزی-تایلند موسوم به IMT-GT، ایجاد 5 کریدور اقتصادی فرامرزی، با وجود چالش های سیاسی، ظرفیت تجاری منطقه را تا 6.8 میلیارد دلار ارتقا داد.

در منطقه مکونگ که سه کشور تایلند-لائوس-میانمار در آن دخیل اند، توسعه زیرساخت های مشترک با محوریت رودخانه مکونگ، سرمایه گذاری خارجی ویتنام در لائوس را 52.2 درصد و تایلند در لائوس را نزدیک به 27 درصد رشد داد.

کلید موفقیت، عبور از نگاه سنتی به مناطق آزاد و استفاده از ظرفیت های شرکت های فراملی در چهارچوب نسل ششم است.

گزارش اتاق ایران برای اجرای چنین مدلی چند پیشنهاد دارد. از جمله تاسیس «هلدینگ مالی مشترک» با استفاده از ظرفیت های بانک توسعه اسلامی (ایران با 700 میلیون دینار سرمایه گذاری سومین سهام دار آن است) و مرکز مالی بین المللی دبی، واگذاری مدیریت منطقه به شرکت های فراملی برای جذب سرمایه گذاری مستقیم و طراحی «کریدورهای اقتصادی» مشترک با تمرکز بر صنایع های تک و خدمات پیشرفته. پژوهش هشدار می دهد موفقیت این مدل منوط به عبور از دو مانع است: چالش های حاکمیتی و فقدان نیروی کار ماهر پایدار. در شرایطی که خلیج فارس شاهد رقابت فزاینده مناطق آزاد (از دبی تا دوحه) است، نسل ششم مناطق آزاد تنها الگویی است که می تواند بوموسی را از نقطه تنش به کانون همکاری تبدیل کند. این مدل نه تنها اختلافات تاریخی را با اقتصاد می زداید، بلکه ایران را به شبکه های جهانی زنجیره ارزش متصل می کند. همان طور که پژوهش تاکید دارد: «همکاری در فضای اقتصاد دانش بنیان، تنها راه تبدیل دریای خون به دریای توسعه است.»