بار سنگین افغانستان بر شانه‌های ایران
اقتصاد ایرانی: بازگشت طالبان به قدرت و تثبیت حکومت‌شان در افغانستان طی پنج سال گذشته، نه‌تنها بحران‌های این کشور را عمیق‌تر کرده بلکه موج مهاجرت‌ها و فقر گسترده بار سنگینی بر دوش ایران و دیگر همسایگان گذاشته است.
اقتصاد افغانستان همچنان در رکود شدیدی قرار دارد و شمار زیادی از مردم این کشور در آستانه فقر مطلق زندگی می‌کنند. کاهش فرصت‌های شغلی و بحران‌های اقتصادی، موج مهاجرت را به کشورهای همسایه، از جمله ایران، تشدید کرده است.
با روی کار آمدن طالبان در آگوست ۲۰۲۱، افغانستان وارد مرحله‌ای تازه شد و این وضعیت تأثیرات منطقه‌ای و بین‌المللی گسترده‌ای داشت. تا سال ۲۰۲۵، طالبان موفق شده‌اند ساختارهای حکومتی را حفظ کنند، ولی ادعای «امارت اسلامی» هنوز با سوالات جدی در سطوح داخلی و خارجی مواجه است.
در داخل، طالبان موفق به ایجاد حکومت فراگیر نشده‌اند و اقدامات آنها از جمله حذف گروه‌های قومی مانند هزاره‌ها و تاجیک‌ها، محدودیت‌های شدید علیه زنان و فقدان رشد اقتصادی، موجب کاهش مشروعیت اجتماعی آنها شده است. در همین حین، حملات تروریستی داعش خراسان علیه غیرنظامیان و اقلیت‌های مذهبی نیز ادامه دارد که نشان‌دهنده ناتوانی طالبان در ایجاد ثبات است.
در عرصه بین‌المللی، طالبان به دنبال کسب مشروعیت رسمی هستند. اگرچه روسیه در سال ۲۰۲۵ امارت اسلامی را به رسمیت شناخت، اما هنوز اکثریت کشورها از تأیید رسمی این حکومت خودداری کرده‌اند. کشورهای غربی و حتی همسایه‌هایی چون ایران و چین، با احتیاط و عدم شتاب به این مسئله نگاه می‌کنند.
ایران و طالبان؛ روابط پیچیده در سایه تعاملات محدود
ایران به عنوان یکی از کشورهای همسایه، نقش کلیدی در معادلات افغانستان دارد. سیاست‌های چهار سال اخیر تهران ترکیبی از موازنه امنیتی و ملاحظات ژئوپلیتیک بوده است. تهدید مشترک از سوی داعش خراسان موجب شده که ایران و طالبان در حوزه اطلاعاتی و امنیتی همکاری کنند. با وجود این، اعتماد کامل میان دو طرف هرگز شکل نگرفته است.
یکی از عوامل اختلاف، مسأله آب هیرمند است. اقدامات طالبان در سدسازی و کاهش جریان آب به ایران موجب افزایش تنش‌های مرزی شده است. سیاست‌های تبعیض‌آمیز طالبان علیه اقوامی مانند هزاره‌ها نیز به شکل غیرمستقیم بر روابط تهران و کابل تاثیر گذاشته است. موضوع مهاجرت افغان‌ها به ایران نیز یکی دیگر از چالش‌های این روابط به شمار می‌آید.
ایران با توجه به خطرات و حساسیت‌های موجود، هنوز طالبان را به صورت رسمی به رسمیت نشناخته است و سیاست تعامل بدون تأیید را دنبال می‌کند. این راهبرد، با هدف کاستن از هزینه‌ها، ترکیبی از انعطاف و احتیاط است.
چالش‌ها و بحران‌های امروز افغانستان
با گذشت پنج سال از حکومت دوم طالبان، شرایط افغانستان بدتر شده است. اقتصاد همچنان در رکود شدید و میلیون‌ها نفر در آستانه فقر زندگی می‌کنند. روند مهاجرت همچنان ادامه دارد و فشار زیادی بر کشورهای همسایه، بویژه ایران وارد می‌آورد.
بازگشت اجباری برخی از مهاجران افغان از ایران موجب بروز تنش در روابط تهران و کابل شده است. در حالی که طالبان از این اقدام حمایت می‌کنند، ظرفیت افغانستان برای جذب این مهاجران بسیار محدود است که این مسئله می‌تواند به بحران اجتماعی جدید منجر شود.
در عرصه اجتماعی، زنان بیشترین آسیب را از حکومت طالبان دیده‌اند. ممنوعیت تحصیل، محرومیت از فرصت‌های شغلی و اعمال محدودیت‌های شدید، افغانستان را به یکی از بسته‌ترین جوامع جهان از نظر حقوق زنان تبدیل کرده است. این موارد، تصویر طالبان را در سطح بین‌المللی به شدت منفی کرده است.
با وجود این، افغانستان به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک، منابع طبیعی و نقش در امنیت منطقه‌ای همچنان مورد توجه قدرت‌های منطقه‌ای است. کشورهای همسایه، از جمله ایران، مجبور به تعامل با طالبان هستند. آینده این تعاملات به تغییرات احتمالی در سیاست‌های طالبان و حرکت به سمت حکمرانی واقع‌گرایانه بستگی دارد.
