چگونه اقتصاد ایران در جهان چندتکه نمایان می‌شود؟
اقتصاد ایرانی: چندتکه شدن اقتصاد جهانی، تحریم‌ها را به چالش می‌کشد؛ ایران با سیاست‌گذاری هوشمند اقتصادی و تاب‌آوری در برابر فشارها، فرصت بهره‌برداری از بلوک‌های جدید تجاری را به دست می‌آورد.
چالش‌های ساختاری اقتصاد ایران در جهان چندپاره
در شرایطی که اقتصاد جهانی به فرایندی «چند تکه» تبدیل شده، امکان کاهش اثرگذاری تحریم‌ها برای کشور ایران ایجاد شده است. وقتی اقتصاد جهانی از یک شبکه واحد به بلوک‌های مستقل تقسیم می‌شود، هر بلوک مسیرها، شرکا و الگوهایی منحصر به فرد دارد. کلید موفقیت در این شرایط، پذیرش واقعیت ماندگاری تحریم‌ها و تعریف راهبردهایی است که اقتصاد را حتی در این محیط متزلزل پایدار نگه دارد. مهم‌ترین اقدام اولیه نیز تضمین فروش نفت از طریق قراردادهای امن و توسعه خطوط لوله فرامرزی جهت کاهش وابستگی به نقل و انتقالات دریایی است.
حرکت به سمت نقش‌آفرینی‌های منطقه‌ای
ایران در میان‌مدت و بلندمدت باید فراتر از مقابله با تحریم‌ها برود و نقش خود را در مناطق استراتژیک به شکل گسترده‌ای تعریف کند. مشارکت در مسیرهای انتقال انرژی و پروژه‌های ریلی بین‌المللی، همراه با همکاری با قدرت‌های جهانی مانند چین و روسیه، فرصت‌هایی را برای افزایش درآمد صادراتی و تقویت جایگاه ژئوپلیتیک ایران فراهم می‌کند. تحقق این اهداف نیازمند سازوکارهای متمرکزی است که بتوانند بسته‌های تشویقی برای جلب سرمایه و فناوری ارائه دهند.
چالش‌ها و آسیب‌پذیری‌های حکمرانی اقتصادی
در گذشته، اقتصاد جهانی بر پایه اصول مزیت نسبی و چشم‌انداز جهانی‌سازی شکل گرفت. کشورها تلاش می‌کردند تا با بهره‌گیری از منابع ارزان و نیروی کار ماهر، از تولید کالاهای تخصصی سود کسب کنند. اما در سال‌های اخیر، بحران‌های ژئوپلیتیک و بی‌ثباتی‌های سیاسی نشان داد که تمرکز صرف بر اقتصاد نمی‌تواند امنیت پایدار را تضمین کند. حکمرانی اقتصادی جهان اکنون به سمت ایجاد سازوکارهای محافظتی و مهار ریسک پیش رفته است.
کشورهای پیشرفته با استفاده از ابزارهایی مانند محدودیت‌های هدفمند، کنترل صادرات فناوری‌های حساس و اقداماتی برای حمایت هوشمندانه از صنایع، به دنبال کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی خود هستند. این رویکرد موجب شده تا پروژه‌هایی نظیر خطوط لوله نفت، شبکه‌های ارتباطی و زیرساخت‌های استراتژیک هم به عنوان منابع درآمدی و هم به عنوان ابزار امنیت ملی تلقی شوند.
پیامدهای پاندمی و چندپاره شدن اقتصاد جهانی
شیوع ویروس کرونا، فشار تحریم‌های یک‌جانبه و جنگ فناوری بین کشورهای بزرگ، مفهوم «چندتکه شدن» اقتصاد جهانی را تقویت کرد. این تحول موجب شد دولت‌ها به جای اتکا به مزیت نسبی صرف، به ایمن‌سازی زنجیره‌های تامین و انتخاب شرکای مطمئن روی آورند. توسعه ارزهای دیجیتال ملی و شبکه‌های پرداخت جایگزین در برخی کشورها، انتقال نظام اقتصادی به سوی استقلال از تحریم‌ها را رقم زده است.
ایمن‌سازی اقتصاد؛ یک مسیر استراتژیک
برای ایران، کاهش یکپارچگی اقتصاد جهانی فرصتی برای تنوع‌بخشی به شرکای تجاری است. در ابتدا، لازم است زنجیره واردات اقلام استراتژیک مانند دارو و تجهیزات حیاتی ایمن شود. تنظیم قراردادهای بلندمدت، پوشش بیمه‌ای خاص و ایجاد مسیرهای لجستیکی مستقل، گام‌های ابتدایی در این راستا هستند. علاوه بر این، تمرکز بر ایمن‌سازی صادرات نفت از طریق توسعه خطوط لوله و ایجاد قراردادهای بلندمدت با شرکای قابل اعتماد، ضروری است.
پیشروی ایران در میان‌مدت و بلندمدت
در مراحل بعد، ایران باید در «کمربندهای اقتصادی–سیاسی–امنیتی» مشارکت کند. استفاده از مزیت‌های جغرافیایی و منابع انرژی، پروژه‌هایی نظیر کریدور شمال-جنوب و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل را پیش می‌برد. مشارکت در پروژه‌هایی مانند بندر چابهار و توسعه صنایع مشترک با کشورهای منطقه نیز می‌تواند ایران را به شریکی استراتژیک تبدیل کند.
ایجاد نهادهای هماهنگ برای اجرای مراحل تحول اقتصادی
برای تحقق استراتژی‌های ایمن‌سازی و جهش اقتصادی، ایران نیازمند نهادهایی هماهنگ و ساختار یافته است. شورای عالی امنیت ملی با اختیارات ویژه می‌تواند سیاست‌های هماهنگی را در این زمینه تبیین کرده و منابع مالی مناسب را تضمین کند. معاونت اقتصادی رئیس‌جمهور و سازمان برنامه و بودجه نیز باید با همکاری وزارتخانه‌های کلیدی مسیرهای سرمایه‌گذاری و انتقال فناوری را فراهم کنند. ضمانت‌های حقوقی واضح برای شرکت‌های داخلی و خارجی موجب جلب اعتماد و کاهش ریسک‌های اقتصادی خواهد شد.
ایجاد ساختاری هماهنگ و استراتژیک در کنار ارزیابی منظم پیشرفت طرح‌ها و تعیین اهداف مشخص می‌تواند تاب‌آوری اقتصادی ایران را تضمین کند و این کشور را به جایگاهی موثر در اقتصاد جهانی متحول شده سوق دهد.
