وضعیت اضطراری در تهران / آیا دوران پایتخت‌نشینی به پایان رسید ؟

اظهارات رئیس‌جمهور دوباره مسائلی درباره تهران و مشکلات آن را مطرح کرده است؛ شهری که بر اساس طرح تفصیلی سال ۱۳۴۹، قرار بود جمعیتی در حدود ۵.۵ میلیون نفر داشته باشد. اما حالا، پس از ۵۵ سال و عدم اجرای آن طرح، جمعیت تهران به حدود ۱۵ میلیون نفر رسیده است. بحران‌هایی چون آب، برق، آلودگی هوا، فرونشست زمین، ترافیک و بسیاری معضلات دیگر، امروز این شهر را درگیر کرده است و ساکنان آن را با این سوال مواجه کرده که آیا تهران هنوز جایی برای زندگی است؟

بحران فرونشست زمین

یکی از بحران‌های بزرگ پایتخت، فرونشست زمین است؛ تهدیدی واقعی و رو به گسترش. این پدیده به مناطق جنوبی و جنوب‌غربی تهران آسیب جدی وارد کرده است. در برخی نواحی، فرونشست به میزان ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر طی سال می‌رسد و حتی در منطقه ۱۸ شهرداری به ۳۲ سانتی‌متر نیز افزایش یافته است. مناطقی مانند ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۶، ۱۷، ۱۸ و ۱۹ به شدت به این مشکل دچارند.

تهران در وضعیت اضطراری دائمی

مهدی زارع، زلزله‌شناس و عضو فرهنگستان علوم، در توضیح این بحران می‌گوید که فرونشست منجر به آسیب دیدن زیرساخت‌هایی مانند خطوط مترو، پل‌ها، راه‌آهن، شبکه‌های آب و فاضلاب، و حتی بناهای تاریخی خواهد شد. به گفته او، بازگشت زمین به وضعیت اولیه پس از وقوع فرونشست تقریباً غیرممکن است و این مشکل، هم‌اکنون نیز در حال پیشرفت است.

زارع تاکید می‌کند که بدون توقف برداشت‌های بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی، وضعیت بحرانی‌تر خواهد شد. سفره‌های زیرزمینی تهران به حدی از کاهش رسیده‌اند که ظرف دو دهه آینده ممکن است کاملاً خشک و غیرقابل استفاده شوند. خشکسالی‌های مداوم، افزایش جمعیت و مدیریت غلط منابع، مشکلات آبی تهران را وخیم‌تر کرده‌اند. وی بر این باور است که این بحران‌ها را نمی‌توان به تعویق انداخت و باید فوراً اقدامات پیشگیرانه اجرا شوند.

اقدامات لازم، از کاهش جمعیت و مهاجرت به خارج از تهران تا بهبود زیرساخت‌ها و کاهش ریسک‌های زیست‌محیطی، نیازمند برنامه‌ریزی‌های طولانی‌مدت و همکاری تمامی نهادهای دولتی و مشارکت مردمی است.

منابع طبیعی محدود و چالش‌های پیش رو

تهران از زیست‌پذیری اکولوژیک پایینی رنج می‌برد. آلودگی هوا، بحران آب و پسماند، تخریب طبیعت و فضاهای سبز، و مشکلات ناشی از فرونشست از دیگر بحران‌های این کلان‌شهر هستند. در عین حال، مدیریت نامناسب منابع و فقدان طرح‌های کارآمد به مشکلات دامن زده است.

چقدر فرصت داریم؟

زارع معتقد است که تهران به‌سوی از دست دادن زیست‌پذیری اکولوژیکی خود حرکت می‌کند، مگر آنکه تغییرات جدی و فوری در روند فعلی ایجاد شود. توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک، مدیریت منابع آبی و آگاهی‌رسانی به مردم از جمله راه‌حل‌های پیشنهادی هستند.

تهران می‌تواند پایتخت بماند؟

تراکم بالای جمعیت، وجود زیرساخت‌های ناکافی و احتمال زلزله‌های مخرب، پرسش‌هایی درباره پایتخت ماندن تهران به وجود آورده‌اند. بسیاری بر این باورند که ترکیب مشکلات زیربنایی، اجتماعی و زیست‌محیطی، پایتخت بودن این کلان‌شهر را به چالش کشیده است.

انتقال پایتخت سیاسی؟

برخی کارشناسان معتقدند انتقال پایتخت، هرچند پرهزینه، می‌تواند یکی از راه‌حل‌های اساسی برای کاهش فشار بر تهران باشد. اما آیا این انتقال عملی است؟ بسیاری بر این باورند که انتقال کامل پایتخت، مسیر دشوار و پرچالشی خواهد داشت.

انتقال پایتخت، راه‌حل نیست

سیدامیر منصوری، استاد دانشگاه تهران، با انتقاد از رویکردهای موجود، مقابله با بحران‌های تهران را نیازمند برنامه‌های مسئله‌محور می‌داند. او تأکید دارد که باید به جای تمرکز بر انتقال کامل پایتخت، بر اصلاح مسائل ساختاری مانند بافت‌های فرسوده، مدیریت آلودگی هوا و بهره‌وری منابع مالی تمرکز کرد.

مشکل آرادکوه و پسماندها

آرادکوه، که به «بمب محیط‌زیستی» تهران معروف است، نشان‌دهنده بحران مدیریت پسماند است. روزانه بیش از ۹ هزار تن زباله در تهران تولید می‌شود و راهکارهای بازیافت مناسبی وجود ندارد. این مسئله، محیط‌زیست شهر را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.

بحران فرسایش زیرساخت‌ها

فرسایش زیرساخت‌های شهری در تهران به نقطه‌ای رسیده که شبکه‌های حمل‌ونقل، تامین انرژی و خدمات عمومی به سختی می‌توانند پاسخگوی نیاز جمعیت باشند. این مشکلات، پایتخت را در برابر ریسک‌های بیشتری قرار داده است.

هنوز امیدواریم

بصیرت معتقد است با بازتعریف نظام حکمروایی شهری، اصلاح مدل‌های درآمدی و توزیع عادلانه منابع، می‌توان از بحران‌های فعلی عبور کرد و تهران را به یک شهر پایدار و زیست‌پذیر تبدیل کرد.