حذف یارانه‌ها با حکم رسمی دولت اجرایی شد
اقتصاد ایرانی: حذف یارانه سه دهک بالای درآمدی تا پایان سال ۱۴۰۴ آغاز شد؛ آیا این تصمیم ۱۸ میلیون نفر را تحت فشار قرار می‌دهد یا عدالت اجتماعی را تقویت خواهد کرد؟
حذف یارانه‌ها با حکم رسمی دولت، گامی تازه برای هدایت منابع عمومی به سمت اقشار نیازمند است. حسن نوروزی، رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، در نشست «هدفمندی یارانه‌ها و معمای رفاه» تأکید کرد که بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۴، یارانه سه دهک بالای درآمدی که حدود ۱۸ میلیون نفر را در برمی‌گیرد، تا پایان سال جاری حذف خواهد شد. این اقدام با همکاری وزارت رفاه در حال اجرا بوده و هدف اصلی آن تقویت عدالت اجتماعی عنوان شده است.
سهم بزرگ یارانه‌ها در بودجه دولت
نوروزی با اشاره به تخصیص ۲۱ درصد از بودجه دولت (۱۰۴۶ همت) به یارانه‌ها، بیان کرد که این بودجه شامل ۸۸ همت برای دارو و ۳۶ همت برای یارانه نقدی و مستمری کمیته امداد و بهزیستی است. او افزود که یارانه‌های پنهان، مانند تخصیص ۲۰۰۰ همت برای بنزین، کارایی کافی ندارند و تنها موجب مصرف بیشتر منابع می‌شوند. طبق آمارها، ایران روزانه به هر نفر حدود ۴ دلار یارانه می‌دهد، اما فشار تورمی باعث می‌شود که این مبالغ کمکی جدی به رفاه خانوارها نکند.
چالش‌های اطلاعاتی در تعیین دهک‌ها
بزرگ‌ترین مانع اصلاح نظام یارانه‌ای از نظر نوروزی، نبود پایگاه اطلاعاتی دقیق است. به گفته او، روش خوداظهاری در سال ۹۳ با شکست مواجه شد و معیارهایی مانند دارا بودن املاک، خودرو، تراکنش بانکی و سفرهای خارجی برای دهک‌بندی قابل اطمینان نیستند. او پیشنهاد کرد که اطلاعات خانوارها به‌صورت ثبت مبنایی اصلاح شود. این برنامه در حال حاضر در ۱۸ استان آغاز شده و مراجعات حضوری به استانداری‌ها حذف شده است.
یارانه‌های مشروط؛ راهکاری نوین برای بهره‌وری بیشتر
به‌منظور افزایش اثربخشی، نوروزی و امید حاجتی، رئیس سابق سازمان هدفمندسازی، پیشنهاد دادند که یارانه‌ها با شروطی همراه باشد. به‌عنوان مثال، ثبت‌نام فرزندان در مدرسه یا کاهش اعتیاد می‌تواند شرط دریافت یارانه نقدی باشد. حاجتی با انتقاد از پرداخت یارانه به اقشار مرفه گفت که باید این کمک‌ها به نحوی باشد که نوسانات تورمی جبران شود و مبالغ در اختیار مصرف‌کننده نهایی قرار گیرد.
یارانه‌های انرژی زیر ذره‌بین
موضوع ناکارآمدی یارانه‌های انرژی نیز به‌عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی مطرح است. مصرف روزانه ۱۳۹ میلیون لیتر بنزین سبب شده است که یارانه‌ای حدود ۲۰۰۰ همت به این بخش تخصیص یابد. علی عسگری، رئیس اسبق سازمان هدفمندسازی، معتقد است که باید قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی به‌تدریج اصلاح شود. او اشاره کرد که سیاست‌های سال ۸۹ که شامل افزایش سالانه ۱۵ تا ۲۰ درصدی بود، می‌تواند مدلی قابل‌توجه برای اصلاح مجدد این حوزه باشد.
نظام تأمین اجتماعی؛ راه‌حلی برای جایگزینی یارانه‌های فراگیر
رئیس فعلی و روسای سابق سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها همگی بر این باورند که نظام فعلی یارانه‌دهی نیاز به تجدیدنظر جدی دارد و باید به سمت طراحی یک نظام تأمین اجتماعی حرکت کرد. علی عسگری از مواردی مانند دریافت یارانه توسط افراد متعدد برای خانوارهای غیرواقعی انتقاد کرده و پیشنهاد داد که نهادهای یارانه‌دهنده مانند کمیته امداد و بهزیستی تجمیع شوند. حاجتی نیز تأکید کرد که پرداخت یارانه باید به اقشار نیازمند و به‌صورت فصلی تنظیم شود.
اصلاحات تدریجی؛ چالش یا راهکار؟
عسگری در نقد تجربه ناکام هدفمندسازی یارانه‌ها از سال ۸۹ گفت که انتقال تصمیم‌گیری به مجلس و عدم جرأت کافی در حذف یارانه اقشار پردرآمد، سبب ضعف این نظام شده است. وی پیشنهاد داد که سیاست‌گذاری قیمت حامل‌های انرژی به شورای اقتصاد بازگردد تا اصلاحات تدریجی انجام شود و اثرات اجتماعی و تورمی آن به‌خوبی مدیریت گردد.
