یارانه‌بگیران بخوانند/ دولت در تصمیمات خود ایستادگی می‌کند
اقتصاد ایرانی: دولت در تکلیفی قانونی موظف است یارانه دهک‌های پردرآمد را تا پایان سال ۱۴۰۴ حذف کند، اما اجرای کند این طرح تنها ۱۵ درصد پیشرفت داشته و چالش‌های مالی و کسری منابع را تشدید کرده است. آیا دهک‌بندی هوشمند می‌تواند راهگشای این مشکل باشد؟
بر اساس مصوبات قانون بودجه ۱۴۰۴، تصمیماتی در خصوص حذف یارانه‌های دهک‌های بالای درآمدی اتخاذ شد. طبق این قانون، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان برنامه و بودجه مسئولیت داشتند تا یارانه‌بگیران در دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰ را حذف کنند. این گروه شامل حدود ۱۸ میلیون نفر بود که قرار بود تا پایان سال مشمول این تصمیم شوند. با وجود برنامه‌ریزی‌ها، تنها ۷۵۰ هزار نفر در مراحل اولیه از فهرست یارانه‌بگیران خارج شدند و تا مرداد ماه، تعداد افرادی که یارانه آنها قطع شده بود به حدود ۳ میلیون نفر رسید.
مشکلات مالی ناشی از تأخیر
حتی پس از حذف ۳ میلیون نفر از فهرست یارانه‌بگیران، هنوز بخش عمده‌ای از دهک‌های پردرآمد همچنان دریافت‌کننده یارانه بودند. این مسئله باعث ایجاد چالش‌های مالی برای دولت شد و منابع تخصیصی به طرح کالابرگ الکترونیک با مشکل تأمین روبه‌رو گردید. به گفته رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، هنوز ۱۵ میلیون نفر باید از لیست خارج شوند. از طرفی، دولت ناگزیر شد برای تأمین هزینه‌های مربوط به کالابرگ، یک میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی استفاده کند.
اهمیت دهک‌بندی صحیح
دهک‌بندی، روشی برای توزیع عادلانه منابع و مدیریت بهینه بودجه کشور به شمار می‌رود. در این روش، جامعه به ۱۰ گروه جمعیتی تقسیم می‌شود و دهک اول فقیرترین و دهک دهم پردرآمدترین گروه‌ها را شامل می‌شود. هدف اصلی، هدایت یارانه‌ها به سمت دهک‌های کم‌درآمد (دهک‌های ۱ تا ۳) و جلوگیری از تخصیص بی‌رویه منابع به دهک‌های پردرآمد است. اما عدم دقت در دهک‌بندی و نبود شفافیت مورد انتقاد قرار گرفته و اعتماد عمومی را کاهش داده است.
پیش‌نیازهای دهک‌بندی موفق
برای اجرای درست دهک‌بندی، موارد زیر ضروری است:
۱. بهره‌گیری از اطلاعات جامع و دقیق مالی، بانکی و ملکی.
۲. تنظیم ملاک‌ها بر اساس تفاوت‌های زندگی در مناطق شهری و روستایی.
۳. ارائه اطلاعات روشن و شفاف در خصوص معیارهای دهک‌بندی.
۴. ایجاد سیستم شفاف برای رسیدگی به اعتراضات خانوارها.
علاوه بر این، ثبات سیاست‌ها و عدم تغییر مکرر معیارها، از دیگر عوامل افزایش اعتماد عمومی است.
دهک‌بندی هوشمند؛ رویکرد جدید
استفاده از دهک‌بندی هوشمند، مبتنی بر پایگاه‌های اطلاعاتی جامع و تکنیک‌های تقاطع داده‌ها، می‌تواند مسیر جدیدی در توزیع یارانه‌ها باز کند. این روش، امکان به‌روزرسانی ماهانه یا سالانه وضعیت اقتصادی خانوارها را فراهم کرده و باعث بهبود دقت دهک‌بندی می‌شود. اما تحقق این هدف نیازمند تأمین زیرساخت‌های دقیق و تعهد به شفافیت است.
چشم‌انداز حذف یارانه‌ها
وزارت کار به نظر می‌رسد که برنامه دارد به صورت مرحله‌ای و تا پایان سال ۱۴۰۴، یارانه ۱۵ میلیون نفر باقی‌مانده را حذف کند. یکی از جنبه‌های مثبت این تصمیم، فراهم شدن امکان اعتراض برای خانوارهایی است که احساس می‌کنند دهک‌بندی به اشتباه صورت گرفته است. اصلاحات دهک‌بندی به صورت علمی و شفاف، نه تنها موجب انتقال منابع به سمت اقشار کم‌درآمد می‌شود، بلکه از فشار بر منابع ملی جلوگیری خواهد شد.
