جنجال یارانه ایرانی‌ها/ پول‌ها به جیب افغان‌ها و امارات رفت!

بحران آب در ایران به موضوعی جدی تبدیل شده و هر ساله اثرات آن بیش از پیش بر زندگی مردم و اقتصاد کشور احساس می‌شود. درحالی که کمبود بارش‌ها و مدیریت ضعیف منابع آبی از عوامل اصلی این مشکل شناخته می‌شوند، موضوع صادرات آب مجازی به کشورهای دیگر، به ویژه کشورهای همسایه، موجب شده نگرانی‌ها درباره وضعیت منابع آبی کشور تشدید شود.

هدررفت منابع آبی و چالش‌های کشاورزی

بر اساس گزارش‌های رسمی، بخش قابل توجهی از منابع آبی کشور در زمینه کشاورزی هدر می‌رود. برآوردهای وزارت جهاد کشاورزی نشان می‌دهد که بین ۷۰ تا ۷۵ درصد منابع آبی، و حتی طبق گزارش وزارت نیرو تا ۹۲ درصد، در بخش کشاورزی به هدر می‌رود. این هدررفت عمدتاً ناشی از روش‌های سنتی آبیاری، تبخیر آب پشت سدها، و ضعف زیرساخت‌های انتقال است.

از سوی دیگر، کشت محصولاتی که بیشترین مصرف آب را دارند، نظیر هندوانه، زعفران، و پسته، موجب فشار بر سفره‌های زیرزمینی شده و وضعیت فرونشست زمین را وخیم‌تر کرده است. این در حالیست که چنین محصولاتی با بهایی کم صادر شده و عملاً آب کشور به صورت غیرمستقیم به دیگر کشورها منتقل می‌شود.

صادرات آب مجازی و تاثیرات آن

به گفته صفدر نیازی شهرکی، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، صادراتی که تحت عنوان آب مجازی انجام می‌شود به معنای فروش مستقیم آب نیست، بلکه به محصولاتی اشاره دارد که در تولید آن‌ها حجم بالایی از آب مصرف شده است. این امر، به ‌ویژه در شرایط کم‌آبی کشور، یک چالش جدی برای مدیریت منابع آبی به شمار می‌آید.

طبق مشاهدات، کشورهایی نظیر عراق، افغانستان، امارات متحده عربی و ترکیه، در کنار برخی کشور‌های اروپایی مانند رومانی، هلند و استونی، از مقاصد اصلی صادرات محصولات آب‌بر ایران هستند. جدول زیر به برخی محصولات کشاورزی آب‌بر و مقاصد صادراتی آنها اشاره دارد:

یارانه‌های پنهان و چالش‌های اقتصادی

یکی از ابعاد مهم صادرات محصولات کشاورزی آب‌بر، یارانه‌های پنهانی است که به کشورهای مصرف‌کننده اختصاص می‌یابد. با توجه به اینکه آب در بخش کشاورزی با نرخ یارانه‌ای در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد، صادرکنندگان هزینه واقعی آبی که مصرف می‌کنند را پرداخت نمی‌کنند و محصولات خود را به قیمت‌های جهانی به فروش می‌رسانند. در نتیجه، سود حاصل از این صادرات مستقیماً به جیب صادرکنندگان و کشورهای واردکننده می‌رود.

این سیاست نه‌تنها به اقتصاد داخلی آسیب می‌زند، بلکه در فضای تنش آبی فعلی، مدیریت منابع آبی و سیاست‌گذاری‌ها در این زمینه را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.

پاسخگویی وزارت جهاد کشاورزی

وزارت جهاد کشاورزی که مسئولیت اصلی تعیین الگوی کشت را بر عهده دارد، باید توضیح دهد که چرا باوجود مسائل اقلیمی و بحران آب، همچنان محصولاتی نظیر هندوانه و صیفی‌جات کشت می‌شود. ناکارآمدی در این زمینه، خسارات جبران‌ناپذیری به اقتصاد، محیط زیست و امنیت آبی کشور وارد کرده است.

راهکارهای پیشنهادی

کارشناسان معتقدند که برای مقابله با بحران فعلی، استفاده از روش‌های مدرن آبیاری، توجه به کشت‌های گلخانه‌ای، و جایگزینی درآمد حاصل از محصولات کشاورزی با درآمدهای حاصل از صنایع و گردشگری ضروری است. همچنین، نصب کنتورهای هوشمند و سنجش دقیق مصرف آب در بخش کشاورزی می‌تواند در مدیریت بهتر این منبع حیاتی موثر باشد. در نهایت، سیاست‌های نظارتی و اجرایی دقیق‌تر می‌تواند به جلوگیری از وقوع بحران‌های جدی‌تر در آینده کمک کند.