واقعیتی تلخ در بازار کار ایرانی ها
اقتصاد ایرانی: بحران مشارکت اقتصادی در ایران؛ چرا ۵۹ درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال بدون شغل و حتی جستجوی کار هستند؟ شکاف بزرگ بازار کار ایران با میانگین جهانی، چالشی اساسی برای اقتصاد کشور و سرمایه انسانی تحصیل‌کرده ایجاد کرده است.
بازار کار ایران در حال تجربه بحران جدی است و مجموعه‌ای از چالش‌های اقتصادی را در خود جای داده است. مجموعه «پیدا و پنهان اقتصاد ایران» در گام نخست با تمرکز بر موضوع اشتغال، قصد دارد تصویری شفاف‌تر از وضعیت بازار کار کشور ارائه کند. اما پرسش اساسی این است که چرا نرخ مشارکت اقتصادی در ایران پایین است؟
اهمیت اشتغال در اقتصاد و جامعه
اشتغال علاوه بر تامین منبع درآمد خانوارها، نقشی کلیدی در کاهش مشکلات اجتماعی و تحریک رشد اقتصادی دارد. در فرهنگ ایرانی، کار معادل تلاش برای کسب روزی حلال شناخته شده است. اما سوال اینجاست که با وجود جمعیت جوان تحصیل‌کرده، چرا فرصت‌های شغلی مناسبی برای این افراد وجود ندارد و بخش گسترده‌ای از نیروی انسانی فعال محسوب نمی‌شود.
تصویری از بازار کار ایران
مطابق داده‌های ارائه‌شده توسط مرکز آمار ایران، از میان ۶۶ میلیون نفر جمعیت بالای ۱۵ سال کشور، تقریباً ۳۹ میلیون نفر غیرفعال هستند؛ به این معنا که این افراد نه شاغل هستند و نه جویای کار. این گروه شامل زنان خانه‌دار، دانشجویان، سالمندان و کسانی است که به دلایلی از مشارکت در بازار کار کناره‌گیری کرده‌اند. از طرف دیگر، در جمعیت ۲۷ میلیون نفری فعال، حدود ۲۵ میلیون نفر شاغل و ۲ میلیون نفر بیکار وجود دارد که نرخ بیکاری را به ۷.۳ درصد می‌رساند.
علل پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی
نرخ بالای ۵۹ درصد جمعیت غیرفعال در ایران، در مقایسه با میانگین جهانی که برابر با ۳۹ درصد است، نشان‌دهنده وجود شکاف بزرگی در ساختار اقتصادی کشور است. در برخی کشورها مانند قطر (۱۳ درصد)، آمریکا (۳۸ درصد) و کانادا (۳۵ درصد)، نرخ جمعیت غیرفعال به میزان قابل توجهی پایین‌تر است. اما در ایران، عوامل متعددی از جمله کمبود فرصت‌های شغلی، وابستگی به اقتصاد نفتی، رشد محدود فعالیت‌های تولیدی و ناامیدی از یافتن شغل مناسب در این وضعیت دخیل بوده‌اند.
باید به این نکته توجه کرد که بخش بزرگی از جمعیت غیرفعال را زنان خانه‌دار تشکیل می‌دهند که به طور سنتی در آمارهای شغلی لحاظ نمی‌شوند. همچنین، تعداد زیادی از مردان غیرفعال شامل دانشجویان و افراد در حال تحصیل هستند که هنوز وارد بازار کار نشده‌اند.
شاخص NEET؛ هشداری برای نسل‌های آینده
یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی وضعیت نیروی انسانی جوان، معیار NEET است که به گروه‌هایی از جوانان اشاره دارد که نه شاغل‌اند، نه در حال تحصیل و نه مهارت‌آموزی می‌کنند. در ایران، نرخ NEET برابر با ۲۳ درصد است؛ به این معنا که حدود ۵ میلیون نفر از جمعیت جوان ۱۵ تا ۲۹ ساله در این دسته قرار گرفته‌اند. در مقایسه، نرخ NEET در ژاپن تنها ۵ درصد و میانگین جهانی حدود ۲۰ درصد است. این آمار نشان‌دهنده‌ی هدررفت قابل توجه سرمایه انسانی جوان در ایران و مشکلات اقتصادی و اجتماعی آن است.
نیاز به اتخاذ سیاست‌های جدی برای فعال‌سازی نیروی انسانی
میزان بالای جمعیت غیرفعال و نرخ بالای NEET، تهدید بزرگی برای آینده اقتصادی و اجتماعی کشور محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد وجود برنامه‌های سیاست‌گذاری کارآمد برای ایجاد فرصت‌های شغلی و مهارت‌آموزی، یکی از راهکارهای حیاتی جهت احیای بازار کار ایران باشد. در بخش‌های آتی این مجموعه، تلاش خواهیم کرد تا با تحلیل گسترده‌تر موضوع بیکاری و تاثیرات آن، مسیرهایی برای بهبود شرایط اقتصادی کشور پیشنهاد کنیم.
