خرید خودرو/ پرداخت یک مالیات پنهان که شما را غافلگیر می‌کند!
اقتصاد ایرانی: خرید خودرو در ایران برابر است با پرداخت هزینه‌هایی پنهان که نه کیفیت را افزایش داده، نه امنیت را تضمین کرده؛ مصرف‌کنندگان قربانی سازوکار انحصاری‌ای هستند که انتخاب را از آن‌ها گرفته است.
خرید خودرو در ایران یک تجربه متفاوت و پرچالش است که خریداران آن را به وضوح حس کرده‌اند. فرایند خرید تنها به پرداخت قیمت ظاهری خودرو ختم نمی‌شود، بلکه شامل پرداخت هزینه‌هایی اضافی و پنهان است که مصرف‌کنندگان را غافلگیر می‌کند. این هزینه‌ها در طول سالیان، نه کیفیت را بهبود بخشیده‌اند و نه ایمنی خودروها را تضمین کرده‌اند.
انحصار در بازار خودرو؛ آغازی بر مشکلات خریدار
بازار خودرو در ایران از دیرباز تحت تأثیر سیاست «حمایت از تولید داخلی» شکل گرفته است. این حمایت که با اعمال تعرفه‌های گمرکی و محدود کردن واردات آغاز شده بود، در نهایت به ایجاد انحصار کامل انجامید. شرکت‌های ایران‌خودرو و سایپا به عنوان اصلی‌ترین بازیگران این بازار، به گزینه‌های محدود مصرف‌کنندگان تبدیل شدند، در حالی که متوسط کیفیت و ایمنی محصولات همچنان فاصله چشمگیری با استانداردهای جهانی دارد.
اجرای سیاست‌های خصوصی‌سازی ظاهری نه‌تنها شرایط را بهبود نبخشید، بلکه ساختاری را به وجود آورده که در آن دولت سهم مستقیم کمتری در این شرکت‌ها دارد، اما همچنان کنترل واقعی در دست شبکه‌ای از صندوق‌های بازنشستگی و شرکت‌های شبه‌دولتی است. این ساختار باعث شده است که انحصار، همچنان بر این صنعت سایه بیندازد.
عملکرد زنجیره تأمین؛ چالش دیگری در مسیر ارتقا کیفیت
یکی دیگر از دغدغه‌های مهم در این صنعت، سهامداری شرکت‌های قطعه‌ساز بزرگ در خودروسازان است. این نوع از ارتباط که نمونه آن حضور شرکت «کروز» در ساختار سهامداری ایران‌خودرو است، باعث کاهش رقابت و نگرانی در خصوص کیفیت قطعات و محصولات نهایی می‌شود.
معمای استانداردهای اجباری؛ بهانه‌ای برای افزایش قیمت‌ها
یکی از ابزارهایی که به ظاهر برای ارتقا ایمنی و کیفیت خودروها به کار گرفته شده، استانداردهای اجباری است. تعداد این استانداردها از ۵۵ مورد آغاز شد، به تدریج به ۸۵ مورد رسید و اکنون صحبت از ۱۲۲ استاندارد است. اما سؤال ساده مردم این است: چرا با وجود افزایش تعداد این استانداردها، خودروهای ایرانی همچنان فاقد ایمنی و کیفیت لازم هستند؟
واقعیت این است که استانداردها به جای ایجاد رقابت، زمینه‌ای برای افزایش قیمت‌ها شده‌اند. تولیدکنندگان هزینه‌ای که برای تطبیق پلتفرم‌های قدیمی با استانداردهای جدید می‌کنند، به صورت مستقیم به قیمت نهایی خودرو اضافه می‌کنند. خریدار هم چاره‌ای جز پرداخت این هزینه‌ها ندارد. در عمل، استانداردهای اجباری به نوعی «مالیات پنهان» تبدیل شده است.
جدول مقایسه‌ای وضعیت صنعت خودرو ایران و سایر کشورها
کشور نوع سیاست نتیجه| ایران | حمایت از تولید داخلی با محدودیت واردات و انحصار | کیفیت پایین، ایمنی ناکافی و هزینه‌های اضافی برای مصرف‌کننده |
| ترکیه | باز کردن درهای واردات و جذب سرمایه‌گذاری خارجی | قطب تولید و صادرات خودرو در منطقه |
| برزیل | حمایت اولیه، حرکت به سمت رقابت | ارتقای صنعت خودرو و افزایش صادرات |
نتیجه‌گیری؛ پرداخت هزینه برای عقب‌ماندگی و فرصت‌های از دست رفته
خریداران خودرو در ایران تنها هزینه خرید یک ماشین را نمی‌پردازند. آن‌ها بهای کیفیت پایین، فناوری قدیمی، ایمنی ناکافی و فرصت‌های از دست رفته را نیز پرداخت می‌کنند. این وضعیت ناشی از ساختاری است که صنعت خودرو را در انحصاری غیرشفاف قرار داده و فرصت‌های پیشرفت را از این صنعت و مصرف‌کنندگان گرفته است.
چرخه وابستگی و درخواست انحصاری
در این شرایط، همواره بهانه‌هایی چون تحریم یا ضعف در زنجیره تأمین مطرح شده است. در حالی که ارتباط تنگاتنگ میان خودروسازان و قطعه‌سازان، و همچنین حمایت‌های دولتی از هر دو طرف، نشان می‌دهد که این چرخه وابستگی همچنان ادامه دارد. گویا خواسته اصلی این است که واردات محدود شده و شرایط برای استعمار صنعتی داخلی مهیا شود.
