سه عامل مهمی که اقتصاد ایران را دگرگون خواهند کرد

اگرچه وضعیت کنونی تصویری تاریک از اقتصاد کشور ارائه می‌دهد، اما در پشت پرده بحرانی فراگیر، نشانه‌هایی از تحول آهسته اما معنادار در حال شکل‌گیری است. این تحول به سمت کاهش وابستگی به نفت و حرکت به سوی مدل‌های اقتصادی پایدارتر؛ به ویژه در سه حوزه صادرات غیرنفتی، اقتصاد دیجیتال و انرژی‌های تجدیدپذیر به چشم می‌خورد. این حوزه‌ها، فرصت‌های جدیدی را برای حرکت اقتصاد ایران به مسیر توسعه فراهم می‌کنند.

مشکلات اقتصادِ وابسته به نفت

مدل توسعه اقتصادی ایران که عمدتاً بر نفت استوار بوده، این کشور را در برابر شوک‌های خارجی بسیار آسیب‌پذیر کرده است. افزایش نوسانات قیمت نفت جهانی و تحریم‌های شدید علیه صادرات نفت، بارها منجر به کسری بودجه‌های جدی شده‌اند. در پاسخ به این چالش‌ها، روش‌هایی چون استقراض از بانک مرکزی و چاپ پول به کار گرفته شده که این موارد موجب افزایش نقدینگی و تورم‌های ساختاری شده‌اند. این مشکلات، سرمایه اجتماعی و اقتصادی را کاهش داده و سرمایه‌گذاری بلندمدت را برای فعالان اقتصادی پیچیده‌تر کرده‌اند.

اهمیت توسعه صادرات غیرنفتی

رهایی از اقتصاد نفتی و تمرکز بر صادرات غیرنفتی یکی از راهکارهای اساسی است که اخیراً مورد توجه قرار گرفته است. در سال گذشته، صادرات غیرنفتی رشد ۱۵.۶ درصدی داشت و در نیمه اول سال ۱۴۰۴، حجم صادرات با افزایش ۶ درصدی به ۷۵ میلیون تن رسید. هدف‌گذاری برای رسیدن به صادرات ۷۰ میلیارد دلاری نشان‌دهنده تقویت اقدامات در این حوزه است.

سال رشد صادرات غیرنفتی حجم صادرات (میلیون تن)

۱۴۰۳	۱۵.۶٪	-
نیمه اول ۱۴۰۴	-	۷۵

با این حال، بخش عمده‌ای از صادرات غیرنفتی به محصولاتی با ارزش افزوده پایین مانند پتروشیمی و مواد معدنی خام محدود شده که این موضوع چالش مهمی برای حرکت در مسیر زنجیره ارزش محسوب می‌شود. برای رفع این مشکل، سرمایه‌گذاری در صنایع تکمیلی و فناوری‌های پیشرفته، همراه با اصلاح استانداردها و بازاریابی مدرن، ضروری است.

اقتصاد دیجیتال؛ محرک نوآوری

در سال‌های اخیر، اقتصاد دیجیتال یکی از امیدوارکننده‌ترین بخش‌های اقتصاد ایران بوده است. سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی حدود ۴.۹ درصد است و برنامه‌های آینده به دنبال افزایش این سهم به ۱۰ درصد هستند. اکوسیستم استارتاپی کشور شامل حوزه‌هایی مانند فین‌تک، تجارت الکترونیک و پلتفرم‌های حمل‌ونقل، از موتورهای رشد این بخش محسوب می‌شوند.

با این حال، موانعی همچون کیفیت پایین اینترنت، نبود سرمایه‌گذاری خارجی، و خروج نیروی متخصص، رشد این بخش را محدود کرده است. سهم اقتصاد دیجیتال ایران در مقایسه با کشورهای بزرگی مانند چین و عربستان، نشان‌دهنده چالش‌های جدی در این زمینه است.

امکان‌سنجی انرژی‌های تجدیدپذیر

ایران با بیش از ۳۰۰ روز آفتابی و مناطق بادخیز، از ظرفیت بالایی برای انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه خورشیدی و بادی برخوردار است. انرژی‌های تجدیدپذیر علاوه بر کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، به افزایش امنیت انرژی و کاهش آلودگی محیط‌زیست کمک می‌کنند.

سال ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر (مگاوات) سهم خورشیدی

بهمن ۱۴۰۳	۱۵۶۱	۶۰٪
شهریور ۱۴۰۴	۲۳۰۰	-

با وجود پیشرفت‌هایی مانند افزایش ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی، چالش‌هایی چون سرمایه‌گذاری بالا، موانع اتصال به شبکه برق کشور و قیمت‌گذاری پایین برق سنتی وجود دارد که رشد این بخش را کند کرده است.

یکپارچه‌سازی جزیره‌های اقتصادی

برای تبدیل سه حوزه صادرات غیرنفتی، اقتصاد دیجیتال و انرژی‌های تجدیدپذیر به موتورهای اصلی توسعه کشور، اقدامات زیر ضروری است:

ایجاد ثبات اقتصادی با کاهش تورم و کنترل نوسانات ارزی

تدوین مقررات جامع برای حمایت از بخش‌های نوآورانه

سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مورد نیاز

فعال‌کردن دیپلماسی اقتصادی برای گشودن بازارهای جدید

در خاتمه، مسیر آینده اقتصاد ایران نیازمند تغییرات عمده و حرکت به سمت نظام‌های پایدار، دانش‌بنیان و نوآورانه است. موفقیت در این حوزه، مشروط به اصلاح ساختارها و تقویت هماهنگی بین بخش‌های مختلف اقتصادی خواهد بود.