خداحافظ برنج! قیمت برنج در ایران به طرز شگفت‌آوری ۴۰ برابر شد!
اقتصادایرانی: قیمت برنج ایرانی طی ده سال گذشته بیش از ۴۰ برابر شده و در مهر ۱۴۰۴ به ۳۳۰ هزار تومان رسیده است. این افزایش چشمگیر قیمت، نمادی از تورم و کاهش قدرت خرید مردم محسوب می‌شود.
در شرایط کنونی بازار، <برنجدیگر به‌عنوان صرفاً یک کالای خوراکی مطرح نیست؛ بلکه نمادی از <تورم، کاهش قدرت خرید و فشارهای اقتصادی بر معیشت مردم است. اطلاعات تازه منتشر شده از مرکز آمار ایران در مهرماه ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که قیمت متوسط برنج ایرانی درجه‌یک در بازارهای خرده‌فروشی به حدود ۳۳۰ هزار تومان رسیده است. این در حالی است که همین کالا در مهر سال گذشته با قیمتی حدود ۱۳۰ هزار تومان فروخته می‌شد. به بیان دیگر، در بازه یک‌ساله، قیمت این محصول حیاتی تقریباً ۲.۵ برابر افزایش یافته است.
افزایش قیمت تنها محدود به برنج ایرانی نبوده است. برنج خارجی درجه‌یک نیز در ماه‌های اخیر با <افزایش قیمت قابل توجهیروبه‌رو شده و در مهرماه سال جاری قیمت آن به‌طور متوسط به ۹۵ هزار تومان رسیده است. این عدد در مقایسه با شهریور همان سال حدود ۸ درصد و نسبت به مهر سال گذشته نزدیک به ۹۰ درصد رشد نشان می‌دهد. به این ترتیب، حتی برنج خارجی نیز دیگر جایگزین اقتصادی گذشته به حساب نمی‌آید و برای بسیاری از خانواده‌ها به کالایی تقریباً گران تبدیل شده است.
رشد بیش از ۱۴۰ درصدی قیمت برنج
رضا کنگری، رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی، پیش‌تر درخصوص وضعیت بازار برنج و عوامل موثر بر افزایش قیمت‌ها توضیحاتی ارائه داده بود. او اظهار داشت که قیمت برنج ایرانی طی یک سال گذشته بیش از ۱۴۶ درصد افزایش یافته است. وی اضافه کرد: «سال گذشته در چنین زمانی، برنج با قیمتی بین ۷۰ تا ۹۰ هزار تومان در بازار عرضه می‌شد. سیاست وزارت جهاد کشاورزی برای حمایت از تولید داخلی به واردکنندگان توصیه کرد که به ازای هر کیلو برنج ایرانی، دو کیلو برنج وارد کنند. این اقدام منجر به خرید گسترده شد و به‌نوعی انحصار در بازار ایجاد کرد که به رشد قیمت دامن زد.»
افت قدرت خرید کارگران در دهه اخیر
تحلیل داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که تورم بسیار بالایی در دهه اخیر رخ داده است. مثلاً در سال ۱۳۹۴ میانگین قیمت هر کیلو برنج ممتاز ایرانی حدود ۷,۵۰۰ تومان و برنج خارجی حدود ۴,۰۰۰ تومان بود. در همین بازه، قیمت برنج ایرانی بیش از ۴۰ برابر و برنج خارجی حدود ۲۴ برابر شده است. در آن سال، حداقل حقوق کارگران حدود ۷۱۲ هزار تومان بود که امکان خرید ۹۵ کیلو برنج ایرانی را فراهم می‌کرد؛ اما حالا در سال ۱۴۰۴، با حداقل حقوق ۱۰ میلیون و ۳۹۰ هزار تومان، توان خرید فقط ۲۷ تا ۳۱ کیلو از این محصول باقی مانده است.
<
روند فزاینده قیمت برنج در مقابل رشد پایین دستمزدها
مقایسه‌ای ساده میان قیمت برنج و افزایش دستمزدها طی یک دهه گذشته، شکاف عمیق میان درآمد و هزینه‌های زندگی را به‌خوبی آشکار می‌کند. طی این مدت، حداقل حقوق حدود ۱۲ برابر افزایش پیدا کرده؛ اما قیمت برنج ۴۰ برابر شده است. این اختلاف بزرگ باعث شده سهم برنج از سبد غذایی خانواده‌ها به‌طور چشمگیری کاهش یابد و بسیاری از مردم ناچار شوند مصرف این ماده غذایی را به حداقل برسانند یا کاملاً حذف کنند.
گزارش‌ها از بازارهای شمال کشور، منطقه‌ای که بیشترین تولید برنج ایرانی را دارد، وضعیت متفاوتی را ارائه می‌دهند. کشاورزان در این مناطق از افزایش چشمگیر هزینه‌های تولید، از جمله بذر، کود و ماشین‌آلات، شکایت دارند. این عوامل موجب بالا رفتن هزینه تمام‌شده برنج شده‌اند. با این حال، کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان منجر به باقی ماندن برخی محصولات تولیدی روی دست فروشندگان شده است.
یکی از فروشندگان بازار تهران هم توضیح می‌دهد: «قبلاً مردم کیسه‌های کامل خریداری می‌کردند، اما حالا بیشتر مشتریان فقط نیم کیلو یا نهایتاً یک کیلو برنج تهیه می‌کنند. خرید برنج دیگر به‌صورت کیلویی انجام می‌شود و نه کیسه‌ای.»
چرا قیمت برنج تا این حد افزایش پیدا کرد؟
اما دلیل اصلی این افزایش قیمت شگفت‌انگیز چیست؟ کارشناسان سه عامل عمده را به‌عنوان ریشه این جهش قیمتی عنوان کرده‌اند: کاهش سطح زیرکشت در بسیاری از مناطق شمالی کشور به دلیل کمبود منابع آبی، افزایش هزینه واردات در پی وابستگی زیاد به نرخ ارز، و همچنین بالا رفتن مداوم هزینه‌های حمل‌ونقل و بسته‌بندی. به گفته فعالان بازار، هزینه تمام‌شده برای تولید هر کیلو برنج ایرانی در سال جاری به‌دلیل جهش قیمت سوخت، دستمزد نیروی کار و کرایه حمل‌ونقل حداقل ۶۰ درصد افزایش داشته است.
برنج خارجی نیز از تأثیر نوسانات بازار جهانی و وابستگی به تغییرات نرخ ارز بی‌نصیب نمانده است. با توجه به این که اکثر برنج وارداتی ایران از کشورهایی چون هند، پاکستان و تایلند تأمین می‌شود، تحولات سیاسی و محدودیت‌های صادراتی در این کشورها نیز مستقیماً بر قیمت نهایی در ایران اثر داشته‌اند. به‌عنوان نمونه، در ماه‌های اخیر هند صادرات برخی از انواع برنج غیر باسماتی را محدود کرد که این اقدام با ایجاد مشکل در بازارهای داخلی ایران همراه شد.
از طرفی، <افزایش نرخ ارزنیز تأثیر مهمی داشته است. در سال ۱۳۹۴ هر دلار حدود ۳۳۰۰ تومان قیمت داشت، اما در حال حاضر در بازار آزاد قیمتی بیش از ۱۰۰ هزار تومان دارد. این افزایش چشمگیر ارزش دلار، یکی از دلایل اصلی جهش بهای برنج در دهه اخیر تلقی می‌شود.
یکی از خریداران در بازار، زنی خانه‌دار، می‌گوید: «برنج ایرانی دیگه جایی تو سفره شامی ما نداره، فقط برای مهمونی‌ها می‌خریم. به‌جاش برنج پاکستانی می‌گیرم، اونم قسطی.»
همچنین افزایش قیمت‌ها باعث بروز مشکلات دیگری مانند تقلب در بازار برنج شده است. فروشندگان می‌گویند که مواردی مانند مخلوط کردن برنج خارجی با ایرانی یا عرضه برنج کهنه به‌جای تازه به‌شدت رواج پیدا کرده است. این مسائل نه‌تنها اعتماد مصرف‌کننده را تضعیف کرده، بلکه سلامتی مردم را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
هرچند قیمت برنج در بازارهای جهانی طی سال ۲۰۲۴ میلادی حدود ۱۵ درصد افزایش یافته، اما جهش ۱۵۰ درصدی قیمت‌ها در ایران بیشتر به عوامل داخلی مانند نوسانات نرخ ارز، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و سیاست‌های نامنسجم بازار مربوط می‌شود.
در نهایت، می‌توان گفت که برنج، غذایی که زمانی برای تمام اقشار جامعه تهیه آن ساده بود، امروز به کالایی تبدیل شده که بسیاری برای خریدش باید حساب و کتاب کنند. اگر در سال ۱۳۹۴ مصرف برنج ایرانی در خانه‌ها عادی بود، اکنون برای بسیاری به مناسبتی خاص محدود شده و افزایش قیمت‌ها سفره‌های مردم را کوچک‌تر کرده است.
