تصمیم به حذف صفرها/فرصتی طلایی یا خطای بزرگ؟
اقتصاد ایرانی: تصویب حذف چهار صفر از پول ملی در شرایط بحرانی اقتصاد ایران، به گفته کارشناسان منافع چندانی ندارد و می‌تواند بار مالی سنگینی بر کشور تحمیل کند.
در مهرماه امسال، نمایندگان مجلس شورای اسلامی حذف چهار صفر از پول ملی را تصویب کردند. پس از این تصویب، شورای نگهبان نیز اعلام کرد که این مصوبه با موازین شرع و قانون اساسی مغایرتی ندارد.
با این تصمیم به نظر می‌رسد که بحث حذف صفر از پول ملی، که برای سال‌ها مورد توجه قرار داشت، اکنون به مرحله اجرا نزدیک شده است. در همین راستا، مرکز پژوهش‌های مجلس اخیراً در گزارشی جامع، مزایا و معایب اجرای این سیاست را مورد بررسی قرار داده است. یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که علی‌رغم افزایش طول اعداد در مبادلات و گزارش‌دهی، سیستم اقتصادی کشور تاکنون با چالشی جدی در محاسبات حسابداری و گزارش‌دهی مالی مواجه نشده است.
اثرات اقتصادی و روانی حذف صفر
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌ها، در شرایط فعلی هیچ‌گونه برنامه و اصلاح ساختاری برای مهار تورم وجود ندارد تا بتواند تأثیرات روانی مثبتی از حذف صفرها بر جامعه به وجود آورد. در چنین شرایطی، هزینه‌های سنگین مربوط به اجرای این طرح، با توجه به نبود منافع ملموس، اقدامی غیرمؤثر تلقی می‌شود.
لایحه حذف چهار صفر برای اولین بار در سال ۱۳۹۸ تحت عنوان «اصلاح قانون پولی و بانکی کشور» ارائه شد. این لایحه پیشنهاد تغییر واحد پول رسمی کشور به «تومان» را مطرح کرد؛ به طوری که هر تومان معادل ده‌هزار ریال جاری و برابر با ۱۰۰ «قران» تعریف شود. اما این لایحه در ابتدا با ایرادات شورای نگهبان روبه‌رو شد. پس از بررسی‌های مجدد، در مردادماه سال جاری کمیسیون اقتصادی مجلس تغییراتی در متن پیشنهادی دولت اعمال کرد.
تغییرات پیشنهادی مجلس
مهم‌ترین تغییر کمیسیون اقتصادی مجلس نسبت به طرح پیشنهادی دولت، حفظ عنوان «ریال» به جای «تومان» برای واحد پول ملی بود. بر اساس تصمیم این کمیسیون، ریال جدید معادل ده‌هزار ریال جاری تعریف شده و همچنان حذف چهار صفر اجرایی خواهد شد. همچنین در دوره گذار، همزمانی استفاده از ریال جاری و ریال جدید پیش‌بینی شده است.
هزینه‌ها و ابهامات اجرای این سیاست
نقدهای مختلفی نسبت به طرح حذف چهار صفر و همچنین حفظ نام «ریال» مطرح شده است. برخی کارشناسان معتقدند این تصمیم می‌تواند باعث سردرگمی مردم و افزایش هزینه‌های عملیاتی در دوره گذار شود. به‌ویژه اگر نام ریال حفظ شود، ساختار محاسبات روزمره پیچیده‌تر خواهد شد. به طور مثال، در صورت حذف چهار صفر و باقی ماندن عنوان ریال، هر ۱۰۰۰ تومان فعلی معادل تنها ۱ ریال جدید خواهد شد. این وضعیت ممکن است محاسبات مالی مردم را با چالش مواجه کند.
با این حال، اجرای این سیاست هزینه‌های بسیاری مانند تغییر سیستم‌های حسابداری، ایجاد تغییرات در نظام گزارش‌دهی مالی، اطلاع‌رسانی گسترده، جایگزینی اسکناس‌ها و هماهنگی در قوانین را به همراه خواهد داشت. این موارد نیازمند تخصیص منابع مالی و اجرایی قابل‌توجهی هستند، که در لایحه پیشنهادی دولت به روش تأمین این هزینه‌ها اشاره‌ای نشده است.
مشکلات مرتبط با «قران»
در طرح جدید، «قران» به‌عنوان واحدی برابر با یک‌صدم ریال جدید معرفی شده است. این در حالی است که مبالغ معادل قران حتی در حال حاضر کارایی چندانی در مبادلات مالی ندارد و حذف چهار صفر هم نمی‌تواند این وضعیت را تغییر دهد. از این رو، این اقدام تنها به چالش‌های بیشتری در حوزه حقوقی و مالی دامن می‌زند و احتمالاً موجب ناهماهنگی میان ادبیات رسمی و محاوره‌ای خواهد شد.
زمان‌بندی صحیح برای اصلاح واحد پولی
بررسی تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد که حذف صفر از پول ملی در صورتی موفقیت‌آمیز است که در مراحل نهایی اصلاحات اقتصادی اجرا شود. کشورهایی نظیر ترکیه و برزیل توانستند با اجرای اصلاحات اساسی اقتصادی و مهار تورم، از منافع حذف صفر بهره ببرند. در مقابل، کشورهایی همچون زیمبابوه و ونزوئلا، به دلیل اجرای این سیاست بدون انجام اصلاحات بنیادی، با شکست روبه‌رو شدند.
خطرات عدم اصلاحات ساختاری
در شرایطی که اقتصاد کشوری با تورم بالا و پایدار روبه‌رو است، حذف صفر به تنهایی نه‌تنها مشکلات را حل نخواهد کرد، بلکه ممکن است به افزایش انتظارات تورمی بیانجامد. در چنین شرایطی، مردم حذف صفر را به جای پیش‌زمینه‌ای برای ثبات اقتصادی، به‌عنوان نشانه‌ای از تشدید مشکلات اقتصادی تلقی خواهند کرد.
پایداری سیاست حذف صفر
در صورتی که میانگین تورم سالانه همچنان حدود ۵۰ درصد باقی بماند، حذف چهار صفر از پول ملی تنها برای مدت کوتاهی مؤثر خواهد بود و در کمتر از شش سال، یک صفر دیگر به ارقام بازمی‌گردد. بنابراین، در غیاب اصلاحات عمیق، این تصمیم تنها به یک برنامه موقت و تکرارشونده تبدیل خواهد شد که هزینه‌های بیشتری برای کشور به همراه دارد.
