مادران شکارگاه؛ زنانی که تاریخ را شوکه کردند!
اقتصاد ایرانی : زنان قاجاری با پیوستن به جنبش‌های ضد استبدادی و تشکیل انجمن‌های تاثیرگذار، نقش چشمگیری در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران ایفا کردند و تاریخ را با حضور فعال خود متحول ساختند.
با مروری بر تاریخ ایران، به نظر می‌رسد دوران قاجار، بازتابنده سال‌هایی باشد که زنان ایرانی برای نخستین‌بار توانستند به شکلی متفاوت وارد عرصه‌های اجتماعی و سیاسی شوند. در عصری که محدودیت‌های زیادی بر زنان تحمیل می‌شد، برخی از زنان شجاع و جسور با تشکیل انجمن‌ها، حضور در اعتراضات و حتی مشارکت نظامی، توانستند تحولاتی بزرگ در جامعه رقم زنند. این مقاله به بررسی نقش زنان در دوره قاجار و انقلاب مشروطه می‌پردازد.
نقش زنان در تحولات عصر ناصرالدین‌شاه
در دوره ناصرالدین‌شاه، اعتراضات زنان به دلیل شرایط اجتماعی و اقتصادی، تبدیل به یکی از نشانه‌های مقاومت در برابر ظلم شد. تظاهرات زنان به دلیل کمبود نان در تهران و اعتراضات به گران شدن مس در اصفهان، نشان‌دهنده آغاز حضور فعال زنان در جامعه بود. این تحولات، بنیان‌هایی را برای نقش‌آفرینی زنان در نهضت مشروطه ایجاد کرد.
زنان و انقلاب مشروطه
با آغاز نهضت مشروطه، زنان از فضای سنگین مردسالارانه عبور کردند و حضور پررنگ‌تری در جامعه یافتند. نشریه‌ها و افراد تأثیرگذاری همچون علی اکبر دهخدا، شیخ محمدتقی وکیل‌الرعایا، ایرج میرزا و دیگر روشنفکران، از حقوق زنان دفاع کردند و موجب شدند تا زنان بار دیگر قدم به میدان بگذارند.
در جنبش مشروطه، زنان با فعالیت‌های خود همچون حمایت از مطالبات عمومی، نگهبانی امنیت مجالس، و حتی تأمین ادوات جنگی، نقشی بی‌بدیل ایفا کردند. زنانی همچون زینب پاشا و دیگر زنان مبارز تبریز نمونه‌های برجسته‌ای از این مقاومت هستند.
سردار بی‌بی مریم بختیاری: یک فرمانده در لباس زنانه
از چهره‌های برجسته دوره قاجار، سردار بی‌بی مریم بختیاری است که در کنار برادرش علیقلی خان سردار اسعد برای مشروطیت مبارزه کرد. وی نه تنها در فتح تهران نقشی مؤثر داشت، بلکه در جنگ جهانی اول نیز علیه روس‌ها و انگلیسی‌ها ایستادگی کرد. قدرت او به اندازه‌ای بود که روس‌ها مجبور به مصادره اموالش شدند، اما هیچگاه از مبارزاتش کوتاه نیامد.
بی‌بی خانم استرآبادی: قلم در برابر چماق
یکی دیگر از زنان تأثیرگذار، بی‌بی خانم استرآبادی بود که با تأسیس اولین دبستان دخترانه ایران به نام «مدرسه دوشیزگان» و نگارش کتاب «معایب‌الرجال»، نقش بسزایی در آگاه‌سازی زنان داشت. او در فضای فرهنگی و آموزشی، فعالیت‌های بی‌نظیری انجام داد و به رواج حقوق زنان کمک کرد.
فروغ‌الدوله قاجار؛ زن آزادی‌خواه دوره مشروطه
در کنار بی‌بی خانم، فروغ‌الدوله، دختر ناصرالدین‌شاه قاجار و همسر ظهیرالدوله، نیز از مدافعان حقوق زنان به شمار می‌رفت. او در مخالفت با سیاست‌های استبدادی برادر و برادرزاده خود، همواره نقش فعالی ایفا کرد و حتی در جریان به توپ بستن مجلس، با غارت خانه خود مواجه شد.
انجمن‌های زنان؛ اولین قدم‌های تشکل‌یابی
در دوران مشروطه، انجمن‌های زنان با هدف ارتقاء جایگاه زنان در جامعه تأسیس شد. انجمن‌هایی همچون انجمن آزادی زنان و انجمن نسوان وطن‌خواه، با فعالیت‌هایی مانند آگاهی‌بخشی، تشویق به حضور اجتماعی و تلاش برای احقاق حقوق زنان، نقش مهمی در پیشبرد جنبش زنان داشتند. اعضای برجسته این انجمن‌ها همچون محترم اسکندری، صدیقه دولت‌آبادی، صفیه اسکندری و دیگران، در ساختن آینده‌ای بهتر برای زنان ایرانی سهیم بودند.
نتیجه‌گیری
تحولات دوره قاجار همراه با نهضت مشروطه، زمینه را برای حضور فعال زنان در جامعه فراهم کرد. زنان با شجاعت و پایداری، برای دستیابی به حقوق اجتماعی خود تلاش کردند و جامعه را به سمت اصلاحات فرهنگی و سیاسی سوق دادند. روایت این زنانی که تاریخ را دگرگون کردند، نشان می‌دهد چگونه در برابر سنت‌های محدود کننده مقاومت کردند و به مدرنیسم پیوستند.
