وضعیت قرمز در تهران؛ خطر سقوط نزدیک‌تر از همیشه!
اقتصادایرانی: بحران بی‌سابقه کم‌آبی، تهران را در معرض خطر سقوط به شرایط بحرانی قرار داده است؛ ذخایر آبی سدهای اصلی پایتخت به کمترین میزان در دهه اخیر رسیده و زنگ خطر برای مدیریت منابع آب به صدا درآمده است.
نشستی فوری برای مدیریت بحران آب تهران دیروز در وزارت نیرو برگزار شد؛ جلسه‌ای که طبق گفته عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب، «به‌منظور رسیدگی به وضعیت استثنائی ذخایر آبی در پایتخت» برگزار شد. حضور وزیر نیرو، استاندار تهران و مسئولان شرکت آب منطقه‌ای در این نشست، نشان‌دهنده شدت بحران جاری و فاصله آن از دوره‌های پیشین کم‌آبی بود.
در پایان این جلسه، تصمیم گرفته شد تا مصرف آب مشترکان تهرانی حداقل به میزان ۱۰ درصد کاهش یابد تا «گام ابتدایی» برای مدیریت بحران برداشته شود. با این حال، مقام‌های وزارت نیرو طی روزهای اخیر به مرحله «هشدار جدی» نزدیک شده‌اند. وزیر نیرو نیز با لحنی بی‌سابقه از «احتمال قطع آب مشترکان پرمصرف» پرده برداشت و گفت: «پاییز خشک در حال سپری شدن است و ما برای مواجهه با شرایط دشوار آماده می‌شویم.»
آمارهایی که از بحران عمیق خبر می‌دهند
براساس اطلاعات شرکت آب منطقه‌ای تهران، مجموع ذخایر پنج سد اصلی تأمین‌کننده آب پایتخت، یعنی سدهای لار، لتیان، طالقان، ماملو و امیرکبیر، تا تاریخ دهم آبان ماه تنها ۲۰۵ میلیون متر مکعب آب ذخیره دارند. در همین تاریخ سال گذشته این رقم ۴۲۶ میلیون متر مکعب بود؛ بدین معنی که ذخایر آبی سدهای تهران طی یک‌سال به نصف کاهش یافته است.
نگرانی زمانی بیشتر می‌شود که سازمان هواشناسی اعلام کرده است تا آغاز آذرماه هیچ بارش مؤثر در راه تهران نیست. حتی در صورتی که بارندگی‌ها از اواسط آذر آغاز شود، دو ماه زمان می‌برد تا تأثیر آن در ذخایر سدها قابل مشاهده باشد.
سد لتیان؛ در آستانه بحران
سد لتیان که مسئول تأمین آب بخش شرقی تهران است، امسال شرایط بحرانی دارد. ذخیره کنونی آن تنها ۸ میلیون متر مکعب اعلام شده در حالی‌که سال گذشته میزان ذخایر این سد در همین زمان ۳۱ میلیون متر مکعب بوده است. این افت ۷۵ درصدی باعث شده این سد به مرز بهره‌برداری خطرناک برای پایتخت نزدیک شود.
کمبود شدید آب در لتیان مستقیماً بر مناطق شرق و شمال‌شرق تهران تأثیر گذاشته و بسیاری از ساکنان مناطقی مانند تهرانپارس، حکیمیه و افسریه در روزهای اخیر از کاهش فشار آب گله کرده‌اند. به گفته مسئولان، در صورت ادامه خشکسالی، برداشت از این سد به حداقل ممکن خواهد رسید.
سد امیرکبیر؛ کاهش چشمگیر ذخیره آبی
سد امیرکبیر (کرج)، که در گذشته یکی از امن‌ترین منابع تأمین آب پایتخت و البرز بود، اکنون در شرایطی نابسامان قرار دارد. ذخایر فعلی این سد تنها ۱۴ میلیون متر مکعب گزارش شده، درحالی‌که سال قبل در همین زمان این عدد به ۸۵ میلیون متر مکعب می‌رسید. چنین کاهش زیادی نشان دهنده افت بارندگی‌ها در رشته کوه‌های البرز و همچنین تحلیل رفتن ذخایر برفی طی سال‌های اخیر است.
کارشناسان بر این باورند که اگر زمستان امسال نیز کم باران باشد، احتمال این وجود دارد که سهم سد امیرکبیر در تأمین آب تهران تا ۷۰ درصد کاهش یابد. این موضوع فشار سنگینی بر سدهای دیگر وارد خواهد کرد.
وضعیت بحرانی سدهای طالقان و ماملو
سد طالقان که بزرگ‌ترین منبع آبی در تهران است، اکنون دارای ۱۵۱ میلیون متر مکعب آب می‌باشد که نسبت به سال گذشته ۱۰۰ میلیون متر مکعب کاهش داشته است. هرچند این سد بیشترین ذخایر را در میان پنج سد پایتخت دارد، اما کاهش شدید ورودی آب به آن نگرانی‌هایی را به‌وجود آورده است.
سد ماملو که در جنوب شرق تهران قرار دارد، تنها ۱۸ میلیون متر مکعب ذخیره آبی دارد. این درحالی است که تابستان امسال اخبار مربوط به «خروج ماملو از مدار» منتشر شده بود. آمارها نشان می‌دهند این سد نسبت به سال گذشته ۴۵ درصد ذخایر خود را از دست داده است.
بحران مدیریت منابع آب
وزارت نیرو از مردم خواسته است تا مصرف آب خود را به میزان ۳۰ درصد کاهش دهند، اما چقدر این امر امکان‌پذیر است؟ شواهد نشان می‌دهند که بخش عمده مصرف بالای آب در تهران ناشی از فرسودگی شبکه‌ها و نشت پنهان آب از خطوط لوله است. برآورد رسمی شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور نشان می‌دهد «پرت» آب در شبکه تهران به ۲۶ درصد می‌رسد؛ به عبارتی یک‌چهارم از آب ورودی قبل از رسیدن به مصرف‌کنندگان از بین می‌رود.
افزون بر این، رشد بی‌رویه جمعیت و ساخت و سازهای بی‌مطالعه، مصرف آب را به صورت چشمگیری افزایش داده است. مناطقی نظیر منطقه ۲۲ و شهرک‌هایی که در حاشیه جنوبی تهران ساخته شده‌اند، با افزایش جمعیت فشار قابل توجهی بر شبکه‌های موجود وارد کرده‌اند.
نگرانی‌ها از رویکرد غیرمنسجم در مواجهه با بحران
صاحبنظران معتقدند توجه صرف مسئولان به هوشیار کردن مردم و لزوم صرفه‌جویی در مصرف در شرایط بحرانی، نشان‌دهنده کم‌کاری در تدوین اقدامات پایدار است. عباس کریمی، استاد مهندسی منابع آب، معتقد است: کاهش مصرف موقت مردم شاید کمی تأثیرگذار باشد، اما تا زمانی که زیرساخت‌ها بهبود نیابند و استفاده بی‌رویه از منابع زیرزمینی کنترل نشود، راه‌حل‌های کوتاه‌مدت نمی‌توانند تضمینی برای برون‌رفت از بحران باشند.
به گفته او، نبود اقدامات سیستماتیک برای مدیریت منابع و تخصیص، از جمله مشکلات مهم مدیریت منابع آبی در ایران است. او هشدار جدی می‌دهد که اگر در این مسیر اصلاحاتی فورا اعمال نشود، ممکن است در آینده نزدیک تهران مجبور به جیره‌بندی رسمی آب در دهه آینده شود.
<
راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با بحران آب
علاوه بر توصیه‌های مسئولین به کاهش مصرف، کارشناسان مجموعه‌ای از راهکارهای اساسی را برای کنترل بهتر بحران پیشنهاد کرده‌اند. این اقدامات شامل نوسازی شبکه‌های انتقال برای کاهش پرت‌های آب، ایجاد سامانه‌های هوشمند تشخیص نشت، و همچنین جداسازی خطوط آب مصرفی صنعتی از خانگی است.
راه حل دوم مقابله با بحران، افزایش ظرفیت تصفیه فاضلاب شهری و بازچرخانی آب برای استفاده در فضای سبز و صنایع است. بخش عمده فاضلاب تهران بعد از تصفیه اولیه وارد محیط‌زیست می‌شود، در حالی که می‌توان آن را دوباره به چرخه مصرفی بازگرداند.
سومین راه‌حل کلیدی کنترل بهره‌برداری از منابع زیرزمینی است. وضعیت دشت تهران نشان‌دهنده فروکش زمین است که نه‌تنها عامل تهدید منابع آبی، بلکه تهدیدی جدی برای ساختار شهری به‌شمار می‌رود.
نشانه‌های سهمیه‌بندی آب
اظهار نظر اخیر وزیر نیرو که از «آمادگی برای شرایط بحرانی» خبر داده، گویی هشداری برای اعمال محدودیت‌های جدی در آینده نزدیک است. در دیگر کشورها مانند اسپانیا و آفریقای جنوبی در شرایط خشکسالی شدید، سهمیه‌بندی آب روزانه و قطعی‌های هدفمند اجرایی شده است. این اقدامات موقتی می‌توانند تا حدی کمک کنند، اما مدیران جهانی متفق‌اند که حل بحران آب کلان‌شهری به مدیریت منسجم و برنامه‌ریزی گسترده نیاز دارد.
زمستانی دشوار در پیش‌رو
دولت و شرکت آب منطقه‌ای تهران از مردم خواسته‌اند مصرف آب را کاهش دهند، اما چشم‌انداز عمده مسئولان همچنان به بارش‌های آینده معطوف است؛ بارش‌هایی که سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده حداقل تا سه هفته آینده خبری از آن نیست. ادامه این وضعیت ممکن است برخی از نقاط تهران را در زمستان با کاهش فشار یا قطعی‌های برنامه‌ریزی شده مواجه کند.
مسئولین تأکید دارند که «هنوز همه چیز تحت کنترل است»، اما کاهش ذخایر ۵۰ درصدی، افت ورودی سدها و کم‌بارشی پیش‌بینی شده، همگی به وضوح نشان‌دهنده بحران عمیق هستند که دیگر نمی‌توان آن را با توصیه‌های معمولی مدیریت کرد.
تهران در آستانه یک چالش جدی و تاریخی کم‌آبی قرار گرفته است. اصلاحات ساختاری در مدیریت منابع، نوسازی شبکه‌های فرسوده و هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی از اولویت‌های اصلی است. اگر زمستان پیش‌رو نیز خشک باشد، این تابستان ممکن است نخستین تجربه جیره‌بندی رسمی آب در تاریخ معاصر تهران باشد.
