عقب‌نشینی عجیب خودروهای داخلی؛ همه شوکه شدند!
اقتصادایرانی: سیاست‌های ناکارآمد و نبود نظام انگیزشی منسجم در صنعت خودروسازی ایران، این صنعت را به جای تولید واقعی، به سمت مونتاژکاری سوق داده و تولیدکنندگان داخلی را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس اخیراً در گزارشی، شاخص‌هایی را در حوزه صنعت خودروسازی کشور بررسی کرده است. طبق این گزارش، به طور متوسط برای تولید هر خودرو در داخل کشور حدود ۲ هزار دلار ارز مصرف می‌شود.
در این گزارش تأکید شده که عدم وجود یک سیستم انگیزشی کارآمد، به‌ویژه در چارچوب تعرفه‌های گمرکی، باعث شده است که صنعت خودروسازی ایران به سمت مونتاژکاری حرکت کند.
هزینه بالای تولید خودرو در کشور، که به دلیل اختلاف بین هزینه‌های تولید و قیمت‌گذاری دستوری ایجاد شده است، به همراه افزایش هزینه‌های اولیه و کاهش سود تولیدکنندگان، سبب شده است تا شرکت‌های خودروساز بیشتر به سمت مونتاژ خودرو متمایل شوند. این موضوع در گزارش بانک مرکزی نیز مورد تأیید قرار گرفته است.
مونتاژکاری برای خودروسازان روشی کوتاه‌مدت و ارزان برای ادامه فعالیت به شمار می‌آید. این شرکت‌ها با تمرکز بر مونتاژ می‌توانند محصولات خود را سریع‌تر وارد بازار کنند بدون اینکه با چالش‌های تولید و توسعه مواجه شوند. عواملی مانند مشکلات اقتصادی، تحریم‌ها، کمبود زیرساخت‌های فناوری و حمایت ناکافی از تولیدکنندگان داخلی باعث شده این صنعت به سمت تبدیل شدن به کارخانه‌هایی برای مونتاژ خودروهای خارجی سوق یابد.
طبق آخرین گزارش بانک مرکزی، صنایع خودروسازی و حمل‌ونقل از ابتدای سال جاری تا ۱۷ آبان‌ماه بیش از 5 میلیارد و 296 میلیون دلار ارز از مرکز مبادله ارز و طلای ایران دریافت کرده‌اند که این میزان معادل ۲۱ درصد کل ارز تخصیصی به صنایع است. در مجموع، بیش از ۲۵ میلیارد و ۵۰۳ میلیون دلار ارز به صنایع مختلف تخصیص داده شده است.
جزئیات بیشتر نشان می‌دهد که بخش عمده منابع ارزی صنعت خودروسازی ایران به شرکت‌هایی تعلق گرفته است که تمرکز آن‌ها بر مونتاژ خودروهای خارجی است و نه تولید داخلی واقعی. بنابراین، سهم مونتاژکاران از منابع ارزی نزدیک به دو برابر شده است.
کارشناسان معتقدند که عوامل مختلفی مانند قیمت‌گذاری دستوری نهادهایی همچون سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، چالش‌های انرژی، افزایش هزینه مواد اولیه، محدودیت در تخصیص ارز و زیان‌های انباشته، باعث کاهش روند تولید در کشور و افزایش تمایل به مونتاژکاری شده‌اند.
روند نزولی تولید در خودروسازان بزرگ
بررسی عملکرد سه خودروساز بزرگ کشور در نیمه نخست سال جاری از طریق سامانه کدال نشان می‌دهد تولید این شرکت‌ها نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش ۱۲ درصدی داشته است. در مجموع، ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو امسال ۴۰۴ هزار و ۴۶۱ دستگاه خودرو تولید کردند که این رقم ۵۶ هزار و ۱۲۲ دستگاه کمتر از پارسال است. با این حال، ایران‌خودرو همچنان روند افزایشی تولید دارد.
در رابطه با سوق خودروسازان به سمت مونتاژکاری، امیرحسن کاکایی، کارشناس صنعت خودرو، می‌گوید: سیاست‌گذاری‌ها و قوانین مصوب دولت و مجلس به گونه‌ای است که تولیدکنندگان را به سمت مونتاژکاری سوق می‌دهد. حتی دو خودروساز بزرگ ایران‌خودرو و سایپا نیز در مسیر مونتاژکاری پیش می‌روند و بخش باقی‌مانده از تولید داخلی، که همچنان فعال است، زیان‌ده شده است.
این کارشناس افزود: ۳۰۰ هزار میلیارد تومان زیان انباشته در دو شرکت بزرگ خودروساز به دلیل سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری باعث شده است مسیر تولید متوقف یا کند شود.
وی تأکید می‌کند که مونتاژکاران در مقایسه با تولیدکنندگان سودآوری بیشتری دارند و این نشان از سیاست‌هایی دارد که چهار سال گذشته به نفع مونتاژکاری و علیه تولید داخلی وضع شده است.
آیا طرح ساماندهی خودرو به نفع تولیدکنندگان است؟
کاکایی به قوانین مجلس برای حمایت از واردات و مونتاژ اشاره می‌کند و می‌گوید: در دو دوره گذشته مجلس، تعداد گفتگوها درباره رفع موانع تولید خودرو کم بوده و تمرکز مجلس بیشتر بر رفع موانع وارداتی بوده است.
وی عنوان می‌کند که در پنج سال گذشته طرحی به نام «ساماندهی بازار خودرو» وارد مجلس شد که پس از مدتی نام آن تغییر یافت. اما با بررسی دقیق این طرح، مشخص می‌شود که موانع تولید از آن حذف شده و در عوض، واردات خودرو تسهیل شده است.
این کارشناس افزود: هر چند وقت یک‌بار توسط مجلس یا دیگر بخش‌ها موانع جدیدی بر سر راه تولیدکنندگان ایجاد می‌شود و این روند به پیچیدگی‌های صنعت خودرو افزوده است. برای اصلاح این وضعیت، باید رویکرد کلی نسبت به سیاست‌های تولید محور و مونتاژ محور اصلاح شود وگرنه صنعت خودرو به سمت مونتاژکاری کامل حرکت خواهد کرد.
کاکایی تأکید می‌کند که اصلاحات اساسی در قوانین و سیاست‌گذاری‌ها ضرورت دارد. او توضیح می‌دهد که قوانین موجود، مانند قانون ساماندهی صنعت خودرو، تبعیض جدی میان تولید داخلی و واردات قائل هستند. نگاهی به اقدامات شورای رقابت و سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نشان می‌دهد که قیمت‌گذاری خودروهای داخلی در مقایسه با خودروهای مونتاژ یا وارداتی به ضرر تولید ملی است.
وی در ادامه تصریح کرد: نتیجه سیاست‌گذاری‌هایی که به نفع مونتاژکاری بوده، باعث کاهش سهم داخلی‌سازی خودروها به ۲۰ درصد شده است. در نهایت، رفتار بخش خصوصی بر اساس چارچوب‌های سیاست‌گذاری دولت شکل می‌گیرد.
