نقطه سر خط / چگونه به اسنپ‌بک رسیدیم؟

مسیر آغاز بحران

ماجرا از آنجایی شروع شد که به دلیل *تحریم‌ها* از ارائه رادیوداروها به ایران جلوگیری شد، و همین موضوع باعث شد دولت تصمیم بگیرد خودش دست به تولید این مواد بزند. طی این پروژه، اقدامات مخفیانه‌ای انجام شد که شامل خرید یک راکتور دست دوم از پاکستان و آغاز *غنی‌سازی* بود. اما در سال ۲۰۰۲، با افشای اطلاعات توسط منافقین، این پروژه آشکار شد و نهایتاً آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با پیدا کردن نشانه‌هایی از غنی‌سازی اورانیوم با درصد بالا (به دلیل *آلودگی* در راکتور پاکستانی) بحران جدیدی را پیش آورد. بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۳، علاوه بر مذاکرات متعدد با کشورهای اروپایی، *تحریم‌هایی* علیه ایران آغاز شد که در نهایت به سطح *تحریم‌های شورای امنیت* در سال ۲۰۰۶ ارتقا یافت.

دیپلماسی برجام؛ امیدی در دل ناامیدی

مذاکرات برجام یکی از مهم‌ترین رخدادهای دیپلماسی در تاریخ ایران و حتی جهان بود؛ توافقی که طی آن، ایران توانست از ۶ قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل خارج شود و روابط خارجی خود را تا حدی *عادی‌سازی* کند. اما پس از آن، اتفاقاتی رخ داد که ما را به وضعیت فعلی رساند:

۱- با امضای *برجام*، شرکت‌های بزرگی به سوی ایران روی آوردند تا پروژه‌های خود را عملی کنند. اما ساختار *اقتصادی* و تجاری کشور پاسخگوی این حجم از سرمایه‌گذاری‌ها نبود و همین امر باعث شد شرکت‌ها ناامید شوند.

۲- در داخل و خارج، جریان‌های تندرو علیه این توافق دست به کار شدند. در داخل، گروه‌های رادیکال ضد غرب و در خارج، *صهیونیست‌ها* که از ابتدا با برجام مخالف بودند، تلاش کردند دستاوردهای این توافق را کم‌ارزش جلوه دهند یا کاملاً نابود کنند.

۳- شرکت‌ها و دولت آمریکا که از فقدان فرصت‌های اقتصادی در ایران مطلع شدند، روند *پیمان‌شکنی* را آغاز کردند، و نشانه‌های عقب‌نشینی از دستاوردهای برجام به سرعت پدیدار گشت.

۴- با روی کار آمدن *دولت ترامپ*، امیدها به آینده این توافق نابود شد. در سال ۲۰۱۸، آمریکا خروج رسمی خود از برجام را اعلام کرد و این آغاز روند سقوط این توافق بود.

شکست اروپایی‌ها در حفظ توافق

۵- اروپایی‌ها که ادامه *برجام* را ضروری می‌دانستند، تلاش‌های زیادی کردند تا راه حلی برای حفظ آن پیدا کنند. اما بدون حضور آمریکا، توانایی کافی برای پیشبرد این توافق نداشتند. اقدامات نمادینی مانند ارائه ابزار حمایت از تبادلات تجاری (INSTEX) نشان داد که دیگر هیچ امیدی برای حفظ برجام باقی نمانده است.

واکنش ایران در برابر فشارها

۶- جمهوری اسلامی ایران که به *اختلافات آمریکا و اروپا* دل بسته بود، پس از دیدن این شرایط و اینکه هیچ دستاوردی حاصل نمی‌شود، سطح غنی‌سازی خود را افزایش داد. در چنین شرایطی، تبلیغات صهیونیست‌ها درباره تلاش ایران برای دستیابی به *بمب اتم* مورد پذیرش بیشتری از سوی غرب قرار گرفت.

مذاکرات در دولت روحانی ادامه داشت و حتی زمانی که احتمال رسیدن به توافقی برای بازگشت به برجام وجود داشت، *جناح تندرو داخلی* مخالفت کرد، به امید اینکه افتخار رسیدن به توافق جدید را به نام خود ثبت کند. اما با روی کار آمدن دولت جدید، مشخص شد که برجام دیگر رمقی برای تغییرات جدید ندارد.

مکانیسم ماشه؛ کارتی برای فشار بیشتر

در پایان اجرای برجام، اروپایی‌ها با همراهی دولت ترامپ، مکانیسمی را مطرح کردند که قبلاً با دقت در یکی از *ضمائم برجام* گنجانده شده بود؛ موضوعی که در داخل ایران باعث جدل‌های بسیاری شده بود و بارها *ظریف* و تیم مذاکره‌کننده‌اش مورد انتقاد قرار گرفته بودند. مکانیسم ماشه؟

براساس این مکانیسم، تمام تحریم‌ها بدون مانع از جانب قدرت‌های بزرگ دوباره علیه ایران بازمی‌گردد. علت اصلی این اقدام، عدم پایبندی ایران به برجام عنوان شد؛ توافقی که آمریکا با خروج خود آن را بی‌اثر کرده بود.

دوراهی خطرناک برای آینده

درخواست کشورهای *اروپایی* برای اجرای اسنپ‌بک در ۶ شهریور ۱۴۰۴، خطراتی جدی برای ایران به همراه دارد؛ از جمله بازگشت تحریم‌هایی سخت، احتمال حمله نظامی از سوی اسرائیل یا آمریکا به بهانه هسته‌ای، و آشفتگی اقتصادی داخلی. اما اروپایی‌ها نیز با پیامدی جدی روبه‌رو خواهند بود، چراکه با از دست رفتن برجام، نقش آن‌ها به عنوان یک بازیگر و *میانجی* به پایان خواهد رسید، و ممکن است ایران را به خروج از معاهده NPT و حرکت به سوی هسته‌ای شدن سوق دهند.