سورپرایز بزرگ برای دهک‌های پایین: خانه‌دار شدن دیگر رویا نیست!
اقتصادایرانی: طرح خانه‌دار شدن دهک‌های پایین در ۲۰۲۰ محله کشور آغاز شد؛ با اجرای این طرح، اقشار کم‌درآمد در بافت‌های فرسوده و حاشیه‌نشین با مدل تأمین مالی جدید و بر اساس توان پرداخت خود صاحب خانه می‌شوند.
یکی از اصلی‌ترین مشکلات خانوارهای کم‌درآمد در ایران یافتن مسکن مناسب است. بسیاری از این خانواده‌ها در مناطق حاشیه‌ای یا بافت‌های کهنه شهری زندگی می‌کنند و توانایی مالی کافی برای تهیه خانه ندارند. اکنون طرحی برای کمک به این خانواده‌ها آغاز شده است که هدف آن خانه‌دار کردن دهک‌های پایین جامعه در بیش از ۲۰۲۰ محله کشور است. علی آقامحمدی، رئیس گروه اقتصادی دفتر مقام معظم رهبری، اعلام کرده که در این طرح، خانوارها با هر سطح توانایی مالی می‌توانند برای داشتن خانه تلاش کنند. این پروژه تحولی در زمینه سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی کشور به شمار می‌رود و ممکن است زندگی هزاران نفر را تغییر دهد.
جزئیات طرح خانه‌دار کردن دهک‌های پایین
بر اساس اطلاعات ارائه‌شده توسط آقامحمدی، ۲۰۲۰ محله مورد نظر این طرح محل زندگی حدود ۱۹ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر است. این محلات عمدتاً شامل مناطق حاشیه‌نشین و بافت‌های فرسوده هستند که سطح زندگی در آن‌ها بسیار دشوار است. هدف اصلی این برنامه، بازسازی و نوسازی این محله‌ها و فراهم کردن امکان مسکن مناسب برای خانوارهای با درآمد پایین است. نکته قابل توجه در مورد این برنامه تفاوت آن با مدل‌های قبلی مانند نهضت ملی مسکن است. در این طرح، افراد فقط به اندازه توان مالی‌شان اقدام به مشارکت می‌کنند و هیچ مبلغ ثابتی تعیین نشده است.
مدیریت مردمی در اجرا
یکی از نکات برجسته این طرح، پایه‌گذاری بر مدیریت محلی و مردمی است. آقامحمدی توضیح داده که ساختار اداری و مدیریتی برنامه به گونه‌ای طراحی شده که ساکنان محله در آن نقش اصلی را ایفا می‌کنند. بر اساس این مدل، هر کوچه یک «شهردار مردمی» دارد که از بین اهالی انتخاب می‌شود. هر ۳۰ تا ۴۰ خانوار دارای یک نماینده محلی هستند و نمایندگان هر ۱۰ تا ۱۲ کوچه یک پهنه محلی تشکیل می‌دهند. مسئولیت مدیریت این پهنه‌ها نیز با فردی منتخب از ساکنان است. در سطح بالاتر، کل محله تحت مدیریت یک مسئول خانه قرار دارد که او نیز مستقیماً از سوی اهالی انتخاب می‌شود. این مدل، حس مسئولیت جمعی و مشارکت را میان افراد تقویت می‌کند و تصمیم‌گیری‌ها را به صورتی مردمی پیش می‌برد.
حضور نهادهای حمایتی
برخی از نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد، ستاد اجرایی فرمان امام، هلال احمر و سازمان بهزیستی وظیفه پشتیبانی از این طرح را دارند. این سازمان‌ها از طریق مسئولان خانه‌ها با ساکنان ارتباط دارند و در فراهم کردن حمایت‌ها و خدمات همکاری می‌کنند. به این ترتیب، کمک‌ها و خدمات بدون پیچیدگی‌های اداری و مستقیماً به نیازمندان انتقال داده می‌شود. البته مدیریت اصلی همچنان در دست مردم محله است.
نحوه تأمین مالی و ثبت‌نام
در روند اجرای این برنامه، از متقاضیان خواسته شده توان مالی خود را برای خرید مسکن اعلام کنند. بر مبنای این توانایی، واحدهای مسکونی طراحی و ساخته خواهند شد. برای مثال، افرادی ممکن است توان پرداخت ۵۰ میلیون تومان داشته باشند و برخی دیگر تا سقف ۵۰۰ میلیون تومان. بر اساس این اطلاعات، افراد در قالب تعاونی‌ها سازماندهی می‌شوند و ساخت واحدها به صورت نظام تعاونی انجام می‌شود. فرایند ثبت‌نام از طریق اتاق تعاون صورت می‌پذیرد و بنیاد مسکن نیز در اجرای پروژه همکاری دارد. مهم‌ترین نکته این است که عملیات اجرایی پروژه به خود مردم محله سپرده شده است که این امر به تقویت حس مشارکت اجتماعی کمک می‌کند.
استقبال مردم و میزان ثبت‌نام
به گفته آقامحمدی تاکنون ۱۰۹ هزار نفر در این برنامه ثبت‌نام کرده‌اند. استقبال گسترده مردم نشان از نیاز جدی جامعه به مسکن و همچنین اعتماد به مدل تأمین مالی جدید دارد. انعطاف‌پذیری این برنامه و امکان مشارکت براساس توان مالی، پیش‌بینی‌ها را درباره افزایش چشمگیر تعداد ثبت‌نام‌کنندگان در آینده نزدیک تقویت می‌کند.
پوشش بیمه و خدمات درمانی
یکی از اقدامات تکمیلی دیگر در این محلات، ارائه بیمه سلامت برای همه ساکنان محله‌ها است. به گفته آقامحمدی، پیش از این حدود یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر در این محله‌ها بیمه نداشتند، اما هم‌اکنون تمامی ساکنان بیمه شده‌اند. افزون بر این، صندوقی جهت تأمین هزینه درمان بیماری‌های سخت‌درمان شکل گرفته و افراد ساکن محلات با کدی مخصوص از خدمات درمانی رایگان برخوردار می‌شوند. این اقدام نشان می‌دهد که هدف این طرح تنها ساخت خانه نیست، بلکه ابعاد اجتماعی و پزشکی را نیز در بر می‌گیرد.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی طرح
این برنامه چالش‌های فراوانی را مورد توجه قرار داده و نتایج گسترده‌ای خواهد داشت:
- کاهش مشکلات مرتبط با مسکن و ارتقای امنیت اجتماعی.
- تقویت حس توانمندی و مسئولیت‌پذیری از طریق مشارکت محلی.
- افزایش عدالت اجتماعی با در نظر گرفتن شرایط متفاوت مالی افراد.
- بهبود کیفیت زندگی در مناطق حاشیه‌نشین و بافت‌های فرسوده.
- کاهش هزینه‌های درمانی با فراهم کردن بیمه و صندوق حمایتی.
این مجموعه اقدامات می‌تواند زندگی هزاران نفر را تغییر داده و الگویی مناسب برای تحولات اجتماعی در کشور ارائه دهد.
جمع‌بندی
طرح ویژه خانه‌دار کردن دهک‌های پایین در بیش از ۲۰۲۰ محله یکی از گسترده‌ترین و امیدوارکننده‌ترین پروژه‌های اجتماعی و اقتصادی کشور به حساب می‌آید. این طرح بر پایه مدیریت اجتماعی، حمایت سازمان‌های مختلف و یک ساختار تأمین مالی پویا طراحی شده است. افزون بر ساخت مسکن، توجه به مسائل درمانی و پوشش بیمه نیز نشان‌دهنده گستردگی اهداف آن است. استقبال بالای مردم و ثبت‌نام بیش از ۱۰۹ هزار نفر، بیانگر اعتماد جامعه به این ابتکار جدید است. در مجموع، این طرح گام مهمی در مسیر کاهش نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی و ارائه الگویی مؤثر برای توسعه در ایران به شمار می‌رود.
