بازگشت پرهزینه گردشگری به چرخه عادی

اقتصادایرانی: پایان جنگ، به‌معنای پایان پیامدهای آن نیست؛ تبعات درازمدت بحران‌ها معمولاً تا مدت‌ها باقی می‌مانند. صنعت گردشگری، یکی از نخستین قربانیان هر بحران، اغلب دیرتر از سایر بخش‌ها به وضعیت عادی بازمی‌گردد. در حالی‌که گردشگری در بسیاری از کشورها به موتور محرک اقتصاد تبدیل شده، این صنعت در ایران هنوز با گام‌هایی لرزان و نفس‌گیر پیش می‌رود و هر ناآرامی، کوچک یا بزرگ، نخستین ضربه‌ها را به پیکره آن وارد می‌کند. در این گزارش، به بررسی تأثیرات جنگ دوازده‌روزه اخیر بر وضعیت گردشگری و صنعت میهمان‌نوازی ایران می‌پردازیم.

یادداشت را به طور کامل بخوانید :

گردشگری همانند بالنی ا ست که از دور زیبا و جذاب می نماید، اما از نزدیک با یک باد جابه جا می شود و از عرش به فرش می رسد. این تعبیری ا ست که اشکان بروج، تورلیدر و فعال حوزه بازاریابی گردشگری، درباره صنعت گردشگری مطرح می کند. بروج، این صنعت را با وجود انعطاف پذیری بالا، بسیار شکننده توصیف می کند.

گردشگری تحت تاثیر نیروهای خرد و کلان بیرونی فراوانی قرار دارد. سیاست و اقتصاد مهم ترین عوامل اثرگذار بر صنعت گردشگری هستند. سیاست های تشویقی برای توسعه گردشگری یا ارزان بودن یک مقصد، اثر مهمی در جذب گردشگر دارد. عواملی مانند جنگ و بیماری نیز تاثیرات بزرگی دارند. همه ما دوران کرونا و اثر آن بر صنعت گردشگری را به یاد داریم؛ در هر اتفاقی، اولین جایی که به سرعت تاثیر را تجربه می کند، حوزه گردشگری ا ست و آخرین حوزه ای که به فعالیت بازمی گردد، نیز گردشگری ا ست.

در سراسر دنیا، گردشگری با هر بحرانی دچار مشکل می شود؛ اما بازگشت آن به حالت اولیه، بستگی به برنامه ریزی و سیاست های گردشگری دولت ها دارد. بروج، در مورد نمونه های موفق بازگشت در دنیا به کشورهایی مانند تایلند، روسیه و لبنان اشاره می کند که چون گردشگری در اقتصاد کلان کشورشان جایگاه مهمی داشت، توانستند به سرعت پس از رفع بحران به وضعیت مطلوب بازگردند.

بروج در مورد جنگ داخلی تایلند می گوید که در آن جنگ حتی تانک ها به خیابان ها آمدند، اما بلافاصله پس از پایان بحران، دولت با برپایی کمپین های فراوان و دعوت از بلاگرها و خبرنگاران از سراسر دنیا تلاش کرد واقعیت را، برخلاف آنچه رسانه ها بیان می کردند، به دنیا نمایش دهد. بروج نیز در این دوران به تایلند دعوت شد و شاهد بود که زندگی در جریان است- چیزی که در رسانه های بین المللی متفاوت نشان داده می شد.

روسیه مورد دیگری ا ست که بروج به آن اشاره کرد: روسیه علیرغم درگیر شدن در جنگ با اوکراین و اعمال تحریم ها، تلاش کرد همچنان گردشگری را در نقاط امن خود، با مذاکره با کشورهای دیگر از جمله ایران، ادامه دهد.

اما در مورد ایران، موضوع متفاوت است. در ایران، صنعت گردشگری نه در سیاست و نه در اقتصاد متاسفانه نقش آفرینی زیادی ندارد. قوانین دست وپاگیر، نگاه داخلی به گردشگری، شرایط بازگشت آن را پس از هر بحران بسیار دشوار می کند. کشور ایران با پتانسیل های بالا در حوزه گردشگری، اما بدون داشتن جایگاه در اقتصاد کلان، حتی نمی تواند یک تبلیغ بین المللی برای معرفی واقعیت جامعه ایران داشته باشد.

تعطیلی کامل تورهای ورودی و خروجی کشور، اولین نکته ای بود که بروج در مورد وضعیت کنونی گردشگری ایران بیان کرد. بروج، که بیش از 22 سال در صنعت گردشگری فعال است، سفر را در حال حاضر راهی برای فرار از بحران می داند، نه مولفه ای برای کسب آسایش.

در دنیا، برای مدیریت بحران، روندهایی وجود دارد؛ اما در ایران، ساختار مناسبی برای گردشگری وجود ندارد و تصمیم گیری ها اغلب احساسی هستند و این، آینده گردشگری پس از پایان جنگ را مبهم تر می سازد. متاسفانه وزارت میراث فرهنگی هیچ پاسخ و استراتژی روشنی برای ذی نفعان گردشگری ندارد. در بسیاری از موارد، با تصور اینکه همه چیز را می دانیم، برای مشکلات پاسخ درست نداریم.

استفاده از کمک کارشناسان بین المللی برای حل مشکلات صنعت گردشگری می تواند راهکاری برای خروج از بحران باشد، اما متاسفانه اصلا در دستور کار وزارت میراث فرهنگی و گردشگری نیست. در بحران های گوناگونی که بر صنعت گردشگری ایران آوار شده، شاهد مهاجرت بسیاری از کارشناسان خوب داخلی بوده ایم و آنها که مانده اند، توان ارائه راهکار برای خروج از بحران را ندارند.

امیدواریم روزی گردشگری ایران بتواند از پتانسیل های مهم خود بهترین بهره را ببرد و نقش آفرینی مناسبی در اقتصاد کلان ایران و معرفی فرهنگ و تاریخ ایران به دنیا داشته باشد.

آژانس های گردشگری نقشی پررنگ در صنعت گردشگری ایفا می کنند. برای بررسی وضعیت آنها در شرایط کنونی، به سراغ مدیرعامل یک آژانس گردشگری رفتیم که در روزهای قبل از شروع جنگ، جشن نوزدهمین سالگرد فعالیت خود را در حوزه گردشگری برگزار کرده بود.

کریم شادفر، درباره تجربه 19ساله خود در جایگاه مدیر آژانس گردشگری می گوید: «از آغاز فعالیت، هر چند سال با بحران های بزرگی روبه رو بودیم که ناشی از عوامل سیاسی و اقتصادی بودند و بر صنعت گردشگری اثرات منفی گذاشتند.» افزایش های متناوب قیمت دلار، علاوه بر گردشگری خروجی، با فاصله ای کوتاه بر گردشگری داخلی نیز اثر گذاشت. خدمات گردشگری در ایران کالایی لوکس محسوب می شوند و در شرایط نامناسب اقتصادی یا بحران، اولین کالایی ا ست که از سبد خرید خانواده ها حذف می شود.

ما ایرانیان، بر اساس حافظه تاریخی خود، همیشه پس انداز برای روز مبادا را اولویت می دهیم؛ اما متاسفانه این روز مبادا به واسطه شرایط بد اقتصادی و بحران ها، بسیار زودتر از انتظار به واقعیت بدل می شود.

شادفر درباره آغاز جنگ می گوید: «در حال اجرای یک تور زمینی در کشور ترکیه بودیم که توانستیم همان طور زمینی به ایران بازگردیم. مشکل اصلی برای تورهای خارجی هوایی بود که باید به ایران بازمی گشتند. تورهای داخلی هم با استرس و مشکل در آن ایام به مقصد بازگشتند. برای حفظ جان همکاران و مسافران، شرکت را تعطیل کردیم.»در این مدت، کارمندان، راهنمایان گردشگری و زنجیره گسترده تامین نیز فعالیت شان متوقف شد. افرادی که بسیاری از آنان تنها منبع درآمدشان گردشگری بود.

در صنعت گردشگری داخلی ایران، نوروز و سه ماه تابستان، اوج فعالیت آژانس های گردشگری است. این چهار ماه، زمانی ا ست که آژانس ها باید هزینه سال خود را تامین کنند و با بحران اخیر، شرایط برای آژانس هایی که پس از بحران کرونا باقی مانده اند، بسیار دشوار شده است.

لطمه بزرگ دیگر این بحران ها بر بدنه گردشگری، از دست دادن نیروهای متخصص است؛ نیروهایی که گاهی با واژه تلخ «تعدیل» یا ناامیدی از ادامه حضور در این صنعت، کنار گذاشته می شوند. شادفر می گوید: «در دوران کرونا، از 30 نفر نیروی متخصص که با فرهنگ سازمانی ما همخوانی داشتند، تنها شش نفر باقی ماندند و پس از پشت سر گذاشتن کرونا، چند سال طول کشید تا توانستیم تیمی منسجم و همسو با فرهنگ سازمانی خود تشکیل دهیم.»

هر شرکت، بسته به توان مالی و بودجه بندی خود، ظرفیت مشخصی برای تحمل ضرر دارد و پس از آن، احتمال ورشکستگی بسیار بالا می رود. این وضعیت، لطمه بزرگی بر پیکره نحیف صنعت گردشگری ایران وارد می کند، صنعتی که در کشور ترکیه در سال 2024 بیش از دو برابر درآمد نفتی ایران در همان سال برای اقتصاد ترکیه آورده مالی داشته است.

منبع: روزنامه ایران