شهرهای راهبر اقتصاد؛ موتور رشد منطقه ای و ملی

اقتصادایرانی: در دهه‌های اخیر، نقش شهرها در معادلات قدرت اقتصادی دستخوش تحولی عمیق شده است. دیگر شهرها فقط بستر رشد نیستند، بلکه خود به بازیگران اصلی در تولید و هدایت توسعه بدل شده‌اند. از پیدایش شهرهای جهانی (Global Cities) که به قطب‌های راهبردی اقتصاد بین‌الملل تبدیل شده‌اند، تا شهرهایی با تمرکز تخصصی بر حوزه‌هایی مانند اقتصاد دیجیتال، انرژی یا لجستیک، این روند نشان‌دهنده گذار از الگوی «توسعه‌پذیری» به مدل «توسعه‌آفرینی» است؛ جایی که شهرها با ایجاد مزیت‌های رقابتی، نقش‌آفرینی مستقل و تعامل فعال با اقتصاد جهانی، به موتور محرک تحولات اقتصادی بدل می‌شوند.

یادداشت را به طور کامل بخوانید:

ایده «شهرهای راهبر اقتصاد» پاسخ کاربردی به این تغییر پارادایمی است. این شهرها، بر مبنای تحلیل های فضایی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی، طراحی می شوند و با اتکا بر پنج ستون کلیدی -زیرساخت های مدرن، سرمایه هوشمند، نیروی انسانی متخصص، حکمرانی موثر و اتصال به بازارهای بین المللی- قابلیت دگرگون سازی مسیر توسعه کشور را دارند. این شهرها، عملکردی برابر یا حتی فراتر از مناطق ویژه اقتصادی و نهادهای توسعه محور سنتی دارند، با این تفاوت که زنجیره تصمیم سازی و اجرائی درون آنها نهادینه شده است. در شرایطی که اقتصاد جهانی در حال بازتعریف مسیرهای رشد و ارزش آفرینی است، ما در ایران نیز به سوی طراحی آینده ای جدید، هدفمند و سازگار با این تحول حرکت می کنیم: خلق شهرهای راهبر اقتصاد. این شهرها ماموریت هایی فراتر از نقش سنتی شان ایفا می کنند؛ از خلق فرصت های اقتصادی، جذب سرمایه داخلی و خارجی، تولید ثروت تا هدایت هم زمان توسعه منطقه ای و ملی. ما در گروه توسعه تجربه امکان، در حال پیشبرد دو پروژه محوری در سواحل مکران هستیم: تیس و مکران. این دو شهر به عنوان شهرهای راهبر اقتصاد ایران نه تنها توسعه منطقه مکران را شتاب می بخشند، بلکه با اتصال راهبردی به مسیرهای اقتصادی منطقه ای، به ویژه در حوزه های تجارت دریایی و کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب، کشور را به اقتصاد فرامنطقه ای پیوند می دهند. براساس برنامه پنج ساله توسعه مکران، سهم این منطقه در تولید ناخالص داخلی (GDP) تا افق 1407 باید تا حدود پنج درصد افزایش یابد. با چرخش اقتصاد ایران به سمت محور دریا، این دو شهر نقش مهمی در رشد سهم جی دی پی و جی آر پی ملی ایفا کرده و از این طریق بخش درخورتوجهی از ثروت و ظرفیت اقتصادی کشور را تامین خواهند کرد.

شهر جدید تیس در محدوده رسمی منطقه آزاد تجاری-صنعتی چابهار واقع شده است و با تمرکز بر اقتصاد دیجیتال، تجارت بین الملل، خدمات پیشرفته و لجستیک، طراحی شده تا به عنوان پلتفرم اقتصاد دیجیتال ایران در زنجیره ارزش منطقه ای ایفای نقش کند؛ سکویی برای استقرار یک اکوسیستم اقتصادی کامل، نه تنها برای سکونت، بلکه برای فعالیت اقتصادی با ابعاد ملی و بین المللی در سواحل اقیانوسی ایران.

در حاشیه کوه مبارک، شهر مکران با ماموریت های ویژه ای طراحی شده است: Energy Transition (انرژی های نو و پاک)، Industry 4.0 (صنایع هوشمند) و توسعه پایدار ساحلی. هدف ما این است که مکران به یک هاب انرژی پیشرو، قطب صنعتی فناورانه و مرکز رشد اقتصادی در غربی ترین نقطه از دریای عمان تبدیل شود. سرتاسر این مدل بر پشتیبانی از مفهومی استوار است با عنوان اکوسیستم اقتصادی شهری؛ شبکه ای پویا متشکل از شرکت ها، استارت آپ ها، نهادهای تحقیقاتی، سرمایه گذاران و بازیگران اقتصادی که با همکاری متقابل، انگیزه رشد شهر را می سازند و هدایت می کنند. ما قصد داریم این شهرها را نه تنها به عنوان ساختارهای فیزیکی، بلکه به عنوان سکویی کامل برای اقتصاد با ساختار حاکمیتی مستقل و زیرساخت فرهنگی و نهادی منسجم توسعه دهیم. برای تحقق این مدل، ما در وزارت راه و شهرسازی، از طریق شرکت مادرتخصصی شهرهای جدید، برای اولین بار مفهوم توسعه دهنده ارشد (Master Developer) را معرفی کرده ایم؛ شخص یا نهادی مسئول برای طراحی کامل فازهای شهری، زیرساخت سازی، برنامه ریزی بهره برداری و ساخت هویت فرهنگی. این نقش فراتر از Home Builder (سازنده مسکن) یا Contractor (پیمانکار) است. توسعه دهنده ارشد نه تنها می سازد، بلکه فرهنگ و سبک زندگی شهری را طراحی می کند، اکوسیستم اقتصادی می سازد و بر بهره برداری پروژه های نمادین نظارت دارد.

• زیرساخت شهری را تا سطح بهره برداری کامل طراحی و اجرا می کند

• مسئولیت اداره فازهای نمادین مانند مراکز فناوری، پایانه های حمل ونقل و پارک های صنعتی را برعهده دارد

• شبکه ای متشکل از شرکت های دانش بنیان، سرمایه گذاران و دانشگاه ها را ساماندهی می کند

• هویت فرهنگی شهر را با چشم انداز اقتصادی تزریق شده تلفیق می کند

• مدیریت روزمره و بهره برداری شهری را برعهده دارد، به جای نقش محدود پیمانکاری

این مدل هم اکنون در مسیر تدوین «آیین نامه اجرائی ذیل قانون ایجاد شهرهای جدید» است تا به یک چارچوب حقوقی رسمی تبدیل شود. این اقدام قانونی به بخش خصوصی این امکان را می دهد که تمام و کمال مسئولیت توسعه و اداره یک شهر را برعهده گیرد؛ از طراحی تا اجرا، از هویت فرهنگی تا حکمرانی اقتصادی.

در تیس، این مدل به معنای بهره گیری از ظرفیت های قانونی منطقه آزاد چابهار همراه با حکمرانی مستقل وزارت راه بدون نیاز به تغییر ساختارهای دولتی است؛ و این امکان برای سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی داخلی و بین المللی فراهم می شود تا از مزیت های اقتصادی منطقه آزاد، هم راستا با ماموریت توسعه تیس برخوردار شوند.

در مکران با اتکا بر ماده 68 قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور که سواحل دریای عمان را برخوردار از مزایای مناطق آزاد تعیین کرده است، زمینه برای ساخت شهری صنعتی، فناورانه و پایدار فراهم شده است. مکران می تواند هاب انرژی نو، فناوری صنعتی و توسعه محیط زیست محور در شرق کشور باشد.

1. ماموریت اقتصادی تعیین شده برای هر شهر: تیس برای اقتصاد دیجیتال و تجارت بین الملل؛ مکران برای گذار انرژی و Industry 4.0

2. اکوسیستم اقتصادی-فرهنگی؛ شبکه ای که فرهنگ توسعه، نوآوری و جذب سرمایه گذاری را می سازد

3. مدل اجرائی جامع (Master Developer)؛ مدیریت کامل زنجیره توسعه از ایده تا بهره برداری و حکمرانی شهری

اگر ایران بخواهد از اقتصاد متمرکز شهری و صنایع سنتی فاصله بگیرد و وارد مسیر توسعه مبتنی بر شهرهای هوشمند، آینده محور و پایدار شود، باید شهرهای جدید ساحلی تیس و مکران را به عنوان شهرهای راهبر اقتصاد به رسمیت بشناسد.

شهرهایی که خلق می شوند، نه تنها ساخته می شوند؛ خلق آینده، خلق قدرت اقتصادی و خلق اکوسیستم ثروت و فناوری برای ایران و منطقه جنوب جهانی.