فرانچسکو شما را از مکانیسم ماشه نترساند!
حجت الله عبدالملکی
این ماشه 7 سال قبل چکانده و تمام شده!درج مکانیسم ماشه در برجام و قطعنامه 2231، اشتباهی راهبردی بود، ناشی از ساده‌دلی و خوش‌بینی مفرط تیم مذاکره کننده ایرانی به طرف غربی و خیانت طرف مقابل! این خود درس عبرتی بود برای کسانیکه اعتقاد به وجود ذره‌ای خیر در سران تمدن شیطانی غرب دارند. اما هراس نابجا از فعال شدن این مکانیسم، باعث پررویی بیشتر غرب برای فشار و تهدید مردم ایران می‌شود.
این در حالیست که در شرایط فعلی و به رغم اشتباه راهبردی فوق‌الاشاره، فعال سازی مکانیسم ماشه هیچ ترسی ندارد؛ چرا که اثرات اقتصادی مورد انتظار از آن، پیشتر با خروج آمریکا از برجام در سال 1397 و بازگشت تحریم‌های اقتصادی به حالت قبل در همان سال اتفاق افتاده و به عبارتی می‌شود گفت: این ماشه هفت سال قبل چکانده شده و هر اثری خواسته گذاشته و تمام شده است!
داستان عبرت‌آموز مکانیسم ماشه به صورت مختصر این است: براساس بندهای 36 و 37 متن اصلی برجام و بندهای 11 و 12 قطعنامه 2231 شورای امنیت، هریک از طرفین برجام (یعنی ایران از یک طرف و کشورهای 5+1 از طرف دیگر) در صورتیکه «معتقد» باشند طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرده، می توانند شکایت خود را در سازوکار حل اختلاف برجام مطرح کنند. این شکایت ابتدا در کمیسیون معاونین وزرای امور خارجه کشورهای برجام بررسی می‌شود. در صورتیکه ظرف 15 کشور شکایت کننده «قانع» نشود، شکایتش را به کمیسیون وزرای امور خارجه برجام منعکس می‌کند.
در صورتیکه در آن کمیسیون هم باز کشور شاکی «قانع» نشود، شکایت به یک هیئت مشورتی ارجاع می‌شود. اگر ظرف 15 روز آن کمیسیون هم نتواند کشور شاکی را «قانع» کند، شاکی می‌تواند شکایتش را به سازوکار شورای امنیت سازمان ملل منتقل کرده، در دبیرخانه آن شوار ثبت نماید (به کلمه «قانع» توجه کنید: در سه مرحله قبلی، انتقال شکایت از هر مرحله به مرحله بعد، منوط به رای کمیسیون مورد نظر مبنی بر «وارد بودن» شکایت مورد نظر نیست! یعنی حتی اگر همه اعضای کمیسیون هم بگویند شکایت نابجاست، کشور شاکی اگر «قانع» نشود، می‌تواند فرآیند را ادامه دهد تا به شورای امنیت سازمان ملل برسد).
براساس سازوکار قطعنامه 2231، از زمان طرح شکایت در دبیرخانه شورای امنیت سازمان ملل، ظرف 30 روز «به صورت خودکار» و بدون هیچ رای گیری جدیدی، قطعنامه 2231 لغو و 6 قطعنامه قبلی شورای امنیت علیه ایران (که «تعلیق» شده بودند) از حالت تعلیق خارج شده و مجددا فعال می‌شوند که معنای آن، بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران است.دیپلمات‌های برجامی ما در سال 1394 (سال تصویب برجام) در پاسخ به منتقدین می‌گفتند درست است که این سازوکار (مکانیسم ماشه) در برجام و قطعنامه 2231 کار گذاشته شده، اما طرف مقابل از آن استفاده نخواهد کرد!
اما اکنون که طرف اروپایی وقیحانه اعلام می‌کند این مکانیسم را فعال خواهد کرد، طرف ایرانی مذاکره به هراس افتاده است! طرف مقابل هم از این هراس سوء استفاده کرده و تلاش می‌کند باج‌خواهی کند! این در حالیست که در شرایط فعلی (یعنی از سال 1397 به بعد) آن مکانیسم اثر خود را از دست داده و به تعبیری چکانده و تمام شده است و دشمن ما را با اسلحه خالی تهدید می‌کند!
ماجرا از این قرار است که تحریم‌های درج شده در قطعنامه‌های شورای امنیت، به نسبت تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا اثر خاصی ندارند. تحریم‌های شورای امنیت عمدتا ناظر به مبادلات اقتصادی مربوط به حوزه هسته‌ای و نظامی تنظیم شده، در حالیکه ایران از مدت‌ها قبل وابستگی خارجی خود در این دو حوزه را قطع کرده بود و از سال 2010 به بعد، تقریبا هیچ همکاری بین‌المللی در این دو حوزه نداشته است. اصل تحریم‌ها علیه ج.ا. ایران، تحریم‌های بانکی و نفتی است که توسط آمریکا و اتحادیه اروپا اعمال شده و بخش اندکی از آنها طی برجام تعلیق یا لغو شده بود.
آنچه تحلیلگران را- پیش از خروج آمریکا از برجام- در خصوص تشدید تحریم‌های ایران در اثر فعالسازی مکانیسم ماشه نگران کرده بود، این بود که بازگشت قطعنامه‌های تعلیق شده شورای امنیت علیه ایران، مبنایی حقوقی برای فعال سازی مجدد اندک تحریم‌های لغو یا تعلیق شده آمریکا و اروپا ایجاد کند؛ حال آنکه با فعال شدن تام و تمام تحریم‌های آمریکایی در سال 1397- با خروج از برجام- و حتی اعمال تحریم‌های جدید، دیگر اثر اقتصادی خاصی حاصل از مکانیسم ماشه متصور نیست!
درباره تحریم‌های اتحادیه اروپا نیز این توضیح لازم است که با توجه به فراگیر و جهان شمول‌بودن تحریم‌های آمریکا (که شامل کشورهای اروپایی هم می‌شود) بود و نبود تحریم‌های اتحادیه اروپا نیز همانند تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل اثری ندارد. اما قوی بودن ذاتی اقتصاد ایران- ناشی از اعمال نسبی الگوی اقتصادی انقلاب اسلامی- و با اجرای تقریبی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، اقتصاد ایران به رغم همه تحریم‌ها و با وجود فشارهای آمریکایی
توانسته به مسیر خود ادامه دهد و حتی طی سه سال مدیریت دولت انقلابی شهید رئیسی (ره)، رشد اقتصادی حدود 5 درصد در سال را نیز تجربه نماید. جان کلام این است که: تحریم‌های آمریکایی که از سال 1397 فعال است، حداکثر فشار اقتصادی ممکن را ایجاد کرده و فراتر از این چیزی وجود ندارد و لذا هراس از فعالسازی مکانیسم ماشه، فقط باعث وقیح‌تر شدن طرف اروپایی برای تهدید مردم ایران و اخذ امتیازات بیشتر می‌شود. خوب است دیپلمات‌های خوش‌بین و ساده‌دل ما- که در جریان مذاکرات برجام به توصیه‌های فرانچسکوها دل‌خوش کرده و احیانا برجام را نخوانده امضا کرده بودند- یکبار به صورت دقیق این متون را مطالعه کنند تا بخشی از نگرانی آنها رفع شود.
