توطئه در قفقاز برای کنترل اوراسیا
فرهاد پهلوان‌زاده
این کریدور، که طول آن حدود ۴۳ کیلومتر و در استان سیونیک ارمنستان واقع شده، به بیان برنامه‌ریزان قرار است جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل کند؛ بخشی از طرح گسترده‌تری که با عنوان «کریدور میانی» شناخته می‌شود و از آسیای مرکزی تا اروپا امتداد دارد. اما اخبار واگذاری کنترل ۹۹ ساله این مسیر به یک کنسرسیوم آمریکایی-ارمنی، زنگ خطری جدی برای منطقه به شمار می‌آید.
این کریدور تنها یک پروژه حمل‌ونقلی نیست؛ بلکه بخشی از راهبرد ژئوپلیتیک ناتو و رژیم صهیونیستی برای محاصره ایران، تضعیف نفوذ روسیه و مهار چین محسوب می‌شود.
از قره‌باغ تا زنگزور: ریشه‌های یک بحران
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۱۹۹۰، منطقه قره‌باغ به نقطه‌ای بحرانی تبدیل شد. کنترل ارمنستان بر این منطقه، تلاش‌های میانجی‌گرانه ایران، روسیه و گروه مینسک را بی‌اثر کرد و وضعیت دیپلماتیک قفقاز تا سال‌ها به بن‌بست رسید.
جنگ ۲۰۲۰، که با حمایت تسلیحاتی گسترده ترکیه همراه بود، قره‌باغ را به جمهوری آذربایجان بازگرداند. توافق آتش‌بس نوامبر همان سال، با تأکید بر «رفع انسداد راه‌های دسترسی»، بهانه‌ای شد برای طرح کریدور زنگزور. با وجود اینکه ایران امکان گذر از ارس را به شرایط دوستانه فراهم کرده بود، این کریدور تحت تأثیر فشارهای غرب به ابزاری برای حذف نفوذ ایران و روسیه تبدیل شد.
مهار اوراسیا: مهار سه‌گانه ایران، روسیه و چین
این کریدور به ویژه در صورتی که کنترل ارمنستان بر آن کاهش یابد، می‌تواند به دروازه‌ای برای نفوذ آمریکا به منابع انرژی و دریای خزر تبدیل شود. این پروژه عملاً به مهار سه‌گانه ایران، روسیه و چین کمک می‌کند.
در شرایطی که روسیه درگیر مسائل مربوط به جنگ اوکراین است و احتمال اخراج نیروهای روس از قفقاز وجود دارد، موضوع عضویت ارمنستان و آذربایجان در ناتو نیز نفوذ مسکو را به حاشیه خواهد برد.
برای چین نیز، محدودیت دسترسی به منابع انرژی و معادن آسیای مرکزی می‌تواند پروژه کمربند و جاده را به خطر بیندازد. همچنین برای ایران، این کریدور قطع ارتباط زمینی با ارمنستان و محدود شدن مسیرهای ترانزیتی شمال‌غرب به ترکیه را در پی خواهد داشت.
پازل محاصره: شبکه کریدورهای ضدایرانی
کریدور زنگزور، تنها بخش کوچکی از شبکه‌ای بزرگتر برای محاصره ایران به شمار می‌رود. کریدورهای مختلفی از جمله کریدور لاجورد که شرق ایران را از افغانستان و پاکستان به باکو متصل می‌کند، کریدور آیمک که هند را به اروپا مرتبط می‌سازد، در این شبکه جای دارند.
نام کریدور مسیر هدف| لاجورد | افغانستان، پاکستان به باکو | حذف دسترسی ترانزیتی ایران |
| آیمک | هند به اروپا | کاهش اهمیت خلیج فارس |
| زنگزور | جمهوری آذربایجان به نخجوان | مهار نفوذ ایران |
| داوود | جولان اشغالی تا کردستان عراق | افزایش نفوذ رژیم صهیونیستی |
این شبکه مجموعه‌ای از راهبردهای محاصره‌گرانه علیه ایران است که شرایط امنیتی منطقه را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
تهدیدات امنیتی: از تجزیه‌طلبی تا سایه ناتو
کریدور زنگزور تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی ایران به شمار می‌آید. حضور ناتو، رژیم صهیونیستی و گروه‌های تکفیری در مرزهای شمالی ایران، سطح تهدیدات علیه کشور را افزایش داده است.
ادعاهای ارضی مطرح شده از سوی جمهوری آذربایجان، نظیر نامگذاری سیونیک به عنوان «آذربایجان غربی» و مناطق شمالی ایران به عنوان «آذربایجان جنوبی»، زمینه رشد تجزیه‌طلبی و احتمال عملیات نظامی علیه ایران را تقویت کرده است.
ایران در برابر تهدید: راهکارهایی برای بازگرداندن توازن
ایران نمی‌تواند در برابر این تهدیدات سکوت اختیار کند. تقویت پلتفرم ۳+۳، تسریع در تکمیل کریدور ارس، میانجی‌گری برای صلح پایدار با همکاری روسیه و چین، و تقویت نظارت امنیتی در مرزهای شمال‌غرب از جمله گام‌های ضروری محسوب می‌شوند.
همچنین دیپلماسی رسانه‌ای برای افشای خطرات حضور بیگانگان در منطقه و تشکیل پیمان دفاعی کشورهای اسلامی می‌تواند مؤثر باشد. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های جنوب ارمنستان نیز ظرفیت راهبردی دیگری برای تغییر معادلات به نفع ایران خواهد بود.
چنین اقداماتی می‌تواند تضمین‌کننده ثبات در منطقه قفقاز جنوبی باشد که بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی ایران محسوب می‌شود.
