تحلیل روابط اقتصادی ایران و چین

اقتصاد ایرانی: چین به عنوان قدرت اقتصادی و سیاسی برجسته جهان، در روابط منطقه‌ای خود منافع چندوجهی را دنبال می‌کند؛ رویکردی که نشان می‌دهد این کشور، برخلاف تصورات سیاستگذاران ایرانی، حاضر به قربانی کردن مناسبات خود با غرب و رژیم اسرائیل برای حمایت از ایران نیست.

یکی از اصول راهبردی چین در سیاست خارجی شامل اولویت‌بخشی به ثبات، پرهیز از مداخله مستقیم و حفظ توازن ژئوپلیتیکی است. سیاست خارجی پکن عمدتاً توسط منافع اقتصادی هدایت شده و این کشور تلاش دارد ضمن تقویت روابط اقتصادی با ایران، تجارت خود را با دیگر کشورها نیز توسعه دهد. برای مثال، تجارت دوجانبه چین با اسرائیل از سال ۲۰۱۷ تحت «شراکت جامع نوآورانه» به حدود ۲۳ میلیارد دلار رسیده است. این رویکرد متوازن نشان می‌دهد که انتظار ایران از چین برای قربانی کردن مناسبات خود با اسرائیل و آمریکا واقعی نیست.

الگوهای موفقیت در روابط اقتصادی با چین

این یادداشت تلاش دارد به بررسی الگوهایی بپردازد که کشورهایی با تجارت سطح‌بالا با چین توانسته‌اند موفقیت خود را تضمین کنند. نمونه‌های کشورهای مختلف در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین حاکی از الگوهای مشترک زیر است:

مشارکت در ابتکارات راهبردی چین

بسیاری از کشورهای در حال توسعه با پیوستن به طرح‌هایی مانند «ابتکار کمربند و راه (BRI)»، زیرساخت‌های تجاری خود را ارتقا داده‌اند. طبق آمار، حجم تجارت چین با کشورهای عضو این ابتکار رشد سریع‌تری داشته است. برای مثال، مجموع تجارت چین با شرکای BRI در سال ۲۰۱۹ به 1.34 تریلیون دلار رسید که ۷.۴ درصد بیشتر از رشد تجارت کل این کشور بود.

کشور مشارکت ابتکار کمربند و راه افزایش تجارت

پاکستان	CPEC	توسعه حمل‌ونقل و انرژی
اتیوپی	پارک‌های صنعتی	تولید پوشاک برای بازار چین
کنیا	راه‌آهن مومباسا-نایروبی	ارتقای زیرساخت تجارت

امضای توافق‌های تجاری دوجانبه

عقد توافق‌نامه‌های رسمی مانند توافق تجارت آزاد (FTA) یا شراکت اقتصادی با چین نقش مهمی در کاهش موانع تعرفه‌ای و تسهیل دسترسی به بازار چین دارد. به عنوان مثال، شیلی که در سال ۲۰۰۵ با چین توافق تجارت آزاد امضا کرد، توانست حجم تجارت خود را با نرخ میانگین حدود ۱۱ درصد در سال گسترش دهد.

جذب سرمایه‌گذاری و مشارکت شرکت‌های چینی

توسعه روابط اقتصادی موفق معمولاً نتیجه حضور شرکت‌های چینی در اقتصاد کشورهای در حال توسعه بوده است. کشورهایی که شرایط سرمایه‌گذاری جذابی فراهم کرده‌اند، توانسته‌اند سرمایه چینی را جذب کنند. برای مثال، برزیل و پرو با جذب شرکت‌های معدنی چین علاوه بر صادرات مواد خام، پروژه‌های صنعتی مشترک ایجاد کرده‌اند.

تنوع‌بخشی صادرات به چین

کشورهایی که سبد صادراتی متنوع‌تری داشته‌اند توانسته‌اند وابستگی خود را به یک یا دو محصول کاهش دهند. برای مثال، برزیل علاوه بر صادرات سویا و سنگ آهن، گوشت، شکر و محصولات متنوع دیگری به چین صادر می‌کند.

توصیه‌ها برای توسعه روابط اقتصادی ایران و چین

با توجه به الگوهای جهانی، ایران می‌تواند برای توسعه روابط اقتصادی خود با چین اقدامات زیر را به عمل آورد:

بازتعریف استراتژی روابط با چین به‌صورت بلندمدت و نه صرفاً تک‌بعدی.

اجرای توافق‌های دوجانبه نظیر توافق مشارکت ۲۵ساله و پروژه‌های زیرساختی چین.

تنوع‌بخشی به صادرات ایران با بهره‌گیری از توانمندی‌های فناورانه چین و توسعه پروژه‌های مشترک در حوزه‌های فناوری.

استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌های اقتصادی آسیایی و بین‌المللی نظیر بریکس و بانک AIIB.

توسعه تعاملات اقتصادی در داخل و ایجاد محیطی امن و باثبات برای سرمایه‌گذاران.

توجه به شفافیت مالی پروژه‌های مشترک و جلوگیری از «تله بدهی».

برای بهره‌برداری مؤثر از فرصت‌های اقتصادی با چین، ایران باید برنامه‌ریزی استراتژیک داشته باشد، چارچوب مناسبات خود را اصلاح کند و با درس‌آموزی از تجربه دیگر کشورها مسیر مطلوبی برای توسعه انتخاب نماید. تحقق چنین هدفی نیازمند مدیریت دقیق و حفظ منافع بلندمدت کشور است.