کریدور ترامپ تهدید یا فرصت؟
سونا سجادی/کارشناس ارشد حقوق تجارت بین‌المل
حاکمیت مطلق کشور‌ها بر تمام خاک خود است و هیچ کشور دیگری بدون رضایت صریح امکان تصرف یا به کنترل گرفتن بخشی از آن کشور را ندارد و نمی‌تواند کریدوری عبوری ایجاد کند(یکی از مواردی که بین این دو کشور مناقشه ایجاد کرده است تفسیر‌های متفاوت از بند 9 توافقنامه 2020 است) پیرو همین اصل برای این کریدور نیاز به یک توافق دوجانبه _چندجانبه است که با توافقنامه بین ارمنستان و آذربایجان این امر اتفاق افتاد، اما ایرادی که مطرح میشود مشخص نبودن نقش ایران در این توافق است. ایران به عنوان کشوری ذینفع و هم‌مرز با این کریدور بایستی به عنوان یکی از طرفین یا شرکای این کریدور باشد.
با استناد به کنوانسیون 1965 ایران حق عبور ترانزیتی در این کریدور را دارد و کشورهای طرف توافق، امکان حذف ایران را ندارند. به دلیل امضای توافق بین این دو کشور نمی‌توان رعایت اصل (ممنوعیت تهدید به زور نسبت به ارمنستان) را صحت‌سنجی کرد اما در صورت بروز خطر و یا نقض حقوق ایران می‌توان در مراجع بین‌المللی طرح بحث چرایی عدم اطلاع و رضایت ایران متناسب به نقش منطقه‌ای در این توافق را مطرح کرد. چراکه این موضوع طبق حقوق بین‌الملل مستلزم رضایت ایران است، زیرا وضعیت مرزی کشور تغییر کرده و آثار راهبردی، امنیتی و اقتصادی برای آن ایجاد میشود.
اهمیت این کریدور از منظر ایران:
احتمال تاثیر منفی بر نقش حیاتی ایران در ترانزیت منطقه‌ای
احتمال وقوع تغییرات نگران‌کننده در مرزهای شمالی ایران. این کریدور تأثیر مستقیم بر معادلات ترانزیتی و امنیت مرزهای شمالی دارد.
تاثیر بر روابط بین ایران و ارمنستان برای ایجاد تعادل و توازن در منطقه بین کشورهای همسایه.
در قواعد بین‌الملل ما اصلی داریم به نام اصل ثبات مرزها که طبق تصمیمات دیوان بین‌المللی دادگستری می‌باشد. طبق این اصل تغییر خودسرانه مرزهای بین‌المللی پذیرفته نیست به همین جهت نگرانی در زمینه دست‌درازی کشور دیگری به مرزهای ما وجود ندارد. ایران می‌تواند از این کریدور برای خود فرصت‌هایی ایجاد کند. برای مثال ایران می‌تواند خود را به عنوان یک مسیر جانبی و ادامه روند ترانزیت مطرح کند. استحکام تعامل مثبت با همسایگان و نقش محوری ایران در صلح و ثبات منطقه‌ای مانند تامین امنیت مسیر و فرصت برای مشارکت در پروژه‌های عمرانی و تجاری مرتبط با کریدور و همچنین فرصتی است برای گسترش مسیر ترانزیتی.
اما اینها نگرانی اصلی نیست بلکه باید سیاستی اتخاذ کرد تا کریدور زنگزور به کریدور ترکستان تبدیل نشود و کشور ارمنستان هم باید به این امر واقف باشد که مهم‌ترین و حتی می‌توان گفت تنها مرز خارجی حیاتی آن کشور در صورت بحران ایران خواهد بود. به نظر می‌رسد ایران مواضع خود را به درستی اعلام کرده و با سیاست نرم در جهت در کنترل گرفتن موقعیت پیش می‌رود.
در این راستا چند راهکار حقوقی پیشنهاد میشود:
ایجاد اجماع منطقه‌ای با کشورهای همسو برای مقابله با تهدیدات مرزی
استناد به اصول منشور ملل متحد در محافل بین‌المللی
توسعه و تقویت مسیر‌های جایگزین ترانزیتی
تقویت حضور دیپلماتیک در نهاد‌هایی چون سازمان شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا
تمرکز بر ظرفیت دیوان بین‌المللی دادگستری و حفظ آماده‌سازی در صورت تغیرات احتمالی مرزی در صورت عدم رضایت ایران
در مجموع اگر این کریدور به شیوه‌ای اجرا شود که حقوق ارمنستان و ایران نادیده و زیر پا گذاشته شود به‌خصوص در مورد حذف نقش ترانزیتی ایران و امنیت مرزهای سرزمینی (به دلیل مسر ریل راه‌آهنی که در کریدور هست)، می‌تواند آغاز یک بحران منطقه‌ای بسیار طولانی و پرهزینه برای همه طرفین شود و موازنه قدرت را در ققفاز جنوبی تغییر دهد. اما اگر درست اجرا شود؛ و ایران هم بتواند قرارداد‌های تجاری و توافقی در مسیری جایگزین را برای خود به دست آورد می‌تواند با وجود شرایط حال حاضر برای ما تبدیل به یک فرصت شود.
