گامی ضروری اما ناکافی/درباره نهضت مدرسه‌سازی و عدالت آموزشی
منوچهر کلهر/ استاد دانشگاه فرهنگیان قزوین
متاسفانه اما در سایه فقدان برنامه‌ریزی آموزشی و کاهش جمعیت دانش‌آموزی دهه 80، شاهد مدرسه‌فروشی در روستاها و حتی شهرها بودیم. بااین‌حال تجربه نشان داده که ساخت مدرسه، گرچه ضروری است، اما کافی نیست. عدالت آموزشی تنها داشتن ساختمان و حضور فیزیکی در کلاس نیست؛ بلکه کاربرد آموخته‌ها در زندگی و به‌تبع‌آن به کیفیت یادگیری و تربیت خلاق و توانمند دانش‌آموز بستگی دارد.
اگر در مدارس نوساز، معلم توانمند و باانگیزه‌ای حضور نداشته باشد، یا محتوای درسی همچنان حافظه‌محور باقی بماند، نتیجه‌ی آموزش تفاوت چندانی با گذشته نخواهد داشت. آنچه مدرسه را به کانون عدالت بدل می‌کند، تامین و تربیت معلمان شایسته است. تجربه‌های جهانی نشان داده‌اند که یک معلم توسعه‌یافته حتی در کلاس‌های ساده، آموزش کیفی ارائه می‌دهد. اما معلمی که از تربیت حرفه‌ای بی‌بهره باشد، در مجهزترین و لوکس‌ترین مدارس نیز آموزش کیفی را به‌تعویق می‌اندازد. بنابراین اگر دولت‌ها تنها به ساخت مدرسه بسنده کنند و از تامین و تربیت معلم غافل شوند، برنامه عدالت آموزشی ناکام خواهد ماند.
عدالت آموزشی علاوه بر معلم، به تحول در برنامه‌ریزی درسی نیز نیاز دارد. نظام آموزشی ما هنوز موضوع‌محور است؛ کتاب‌ها بیشتر به انتقال انبوهی از مفاهیم پراکنده می‌پردازند تا مواجهه با مسائل واقعی زندگی. نتیجه آن است که بسیاری از دانش‌آموزان پس از سال‌ها تحصیل، مهارت حل مسئله و تفکر انتقادی کافی به‌دست نمی‌آورند. عدالت آموزشی یعنی همه‌ی کودکان، صرف‌نظر از طبقه اجتماعی یا محل زندگی، فرصت یادگیری معنادار داشته باشند.
این مهم با تغییر رویکرد از «موضوع‌محوری» به «مسئله‌محوری» محقق می‌شود. نهضت مدرسه‌سازی را باید گام نخست دانست، مدرسه پوسته‌ای است برای یک محتوای زنده. بدون معلم توانمند و برنامه درسی تحول‌گرا، مدارس نوساز خیلی زود به فضاهایی بی‌روح بدل می‌شوند که تنها ظاهر عدالت را تداعی می‌کنند. امروز جشن افتتاح مدارس جدید در صدر اخبار است اما آینده آموزش در گروی سرمایه‌گذاری جدی بر توسعه حرفه‌ای معلمان، بازنگری در محتوای درسی و فراهم‌سازی زیرساخت‌های یادگیری متنوع است. تنها در این صورت است که مدرسه‌سازی از نماد فیزیکی عدالت، به شاخص واقعی آن بدل خواهد شد.
