مکانیسم ماشه/ تأخیری در اجرا، اما بدون فرار از نتیجه
وحید شقاقی‌شهری
فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی اروپا با تأیید آمریکا امری قطعی است؛ هرچند ممکن است با تأخیر اجرا شود، اما بدون شک پیامدهای خود را خواهد داشت. به‌رغم تلاش‌های ایران برای نشان دادن حسن‌نیت، انتظارات غیرمنطقی اروپا مانع دستیابی به توافق شده است.
مکانیسم ماشه و فعال شدن آن از سوی کشورهای اروپایی با هماهنگی آمریکا، اقدامی غیرقابل اجتناب است؛ گرچه ممکن است اجرای آن با تأخیر همراه باشد، اما نتیجه آن قطعی خواهد بود. در اظهارات اخیر آقای لاریجانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، به این موضوع اشاره شد که ایران از طرق مختلف تلاش کرد تا حسن‌نیت خود را به طرف‌های اروپایی نشان دهد. اما انتظارات غیرمنطقی و فراتر از توافقات اولیه اروپایی‌ها، شرایط ویژه‌ای را برای ایران ایجاد کرده که عملاً امکان پذیرش آن‌ها وجود ندارد.
دلایل فعال شدن مکانیسم ماشه
به طور کلی، معامله زمانی موفقیت‌آمیز است که طرفین آماده کاهش مواضع خود باشند تا به توافق برسند. اما در شرایطی که یکی از طرفین در جستجوی بهانه برای عدم حصول توافق باشد، مذاکره بی‌معنی خواهد بود. از این رو، روشن بود که کشورهای اروپایی در نهایت مکانیسم ماشه را فعال می‌کنند؛ خواه اکنون این اقدام انجام شود یا پس از اخذ امتیازات اضافی از ایران و با تأخیر زمانی. به هر حال، نتیجه نهایی فعال‌سازی این مکانیسم است.
بر اساس سناریوی دوم، ممکن است تمدید زمانی انجام شود، اما در نهایت این روند به ایران ضرر خواهد زد. حتی با اعطای امتیازات، ایران هدف فشارهای بیشتر قرار گرفته و وارد یک مخمصه ناگزیر خواهد شد.
پیامدهای مکانیسم ماشه
فعال شدن مکانیسم ماشه، شش قطعنامه تعلیق شده سازمان ملل را دوباره اجرایی خواهد کرد. اگرچه این قطعنامه‌ها صرفاً اقتصادی نیستند، اما تأثیرات غیرمستقیم اقتصادی قابل‌توجهی خواهند داشت. موضوع مهم‌تر، ایجاد پوشش قانونی برای اعمال فشارهای بیشتر از سوی آمریکا و افزایش اجماع جهانی علیه ایران است.
تأثیر اقتصادی
اگر مردم ایران احساس کنند بعد از دهه‌ای تلاش دوباره به نقطه آغاز بازگشته‌ایم، ممکن است امید به گشایش اقتصادی کاهش یافته و چشم‌انداز آینده مبهم شود. این شرایط، نااطمینانی اقتصادی را افزایش داده و بازارها را مختل می‌کند. متأسفانه، به نظر می‌رسد تیم اقتصادی دولت برنامه‌ریزی مشخصی برای مواجهه با این شرایط ندارد.
زمینه چالش‌ها راهکارها| تأثیرات مکانیسم ماشه | بازگشت قطعنامه‌ها، فشارهای اقتصادی غیرمستقیم | تحول ساختاری در اقتصاد ملی، تقویت بخش خصوصی |
| واکنش دولت | عدم برنامه‌ریزی کافی، نبود تیم اقتصادی توانمند | اصلاح حکمرانی، تشکیل تیم اقتصادی مؤثر |
| وضعیت اقتصادی داخلی | عدم رقابت‌پذیری، وابستگی به نفت و رانت | ایجاد محیط کسب‌وکار سالم، اصلاح نظام مالیاتی |
راهکارهای پیشنهادی
ایران برای مقابله با فشارهای مکانیسم ماشه و تحریم‌ها، نیازمند اصلاحات جدی در حکمرانی اقتصادی است. این اصلاحات باید به نفع بخش خصوصی و افزایش رقابت‌پذیری انجام شود. از اقتصاد وابسته به نفت و رانت فاصله گرفته و بر تقویت محیط کسب‌وکار، بهبود نظام مالیاتی و حمایت از تولید تمرکز شود.
همچنین باید حقوق مالکیت تقویت گردد و منابع کشور از حیف‌ومیل دور بماند. این اقدامات نه تنها منجر به کاهش بحران‌ها می‌شود، بلکه زمینه‌ساز تاب‌آوری بیشتر در برابر فشارهای خارجی خواهد بود.
تحلیل نهایی
جهان غرب با استراتژی مهار اقتصاد ایران، روسیه و چین به دنبال حفظ قدرت خود است. حتی کشورهای منطقه نیز به تقویت اقتصاد ایران علاقه‌مند نیستند، چراکه اقتصاد ضعیف قابلیت کنترل بیشتری دارد. بنابراین تنها مسیر پیش‌رو، اصلاحات اقتصادی در داخل کشور است.
اگرچه تحریم‌ها عاملی مهم در وضعیت فعلی هستند، اما بسیاری از مشکلات اقتصادی ایران ناشی از ساختارهای داخلی نظیر فساد، اقتصاد غیررقابتی و رانت بوده است. عقلانیت حکم می‌کند که اصلاحاتی که در اختیار خودمان است انجام دهیم و وابستگی اقتصادی به منابع خارجی را کاهش دهیم.
