دهک‌بندی اقتصادی خانوارها بر چه اساسی صورت می‌گیرد؟
اقتصاد ایرانی: دهک‌بندی خانوارها بر اساس داده‌های پایگاه رصد رفاه ایرانیان و معیارهای درآمدی انجام می‌شود؛ پرسشی که این روزها با اجرای قانون حذف دهک‌های پردرآمد در میان مردم به بحثی داغ تبدیل شده است.
معیارهای دهک‌بندی در پایگاه رصد رفاه ایرانیان
یکی از پرسش‌های کلیدی این بود که خانوارها بر اساس چه معیارهایی در یک دهک قرار می‌گیرند؟ بر اساس آمار این پایگاه، مطالعاتی از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۸ انجام شده که منجر به حذف تعدادی از خانواده‌ها از فهرست یارانه‌بگیران شد. این اقدام تا سال ۱۳۹۸ ادامه داشت، اما به دهک‌های بالای درآمدی یارانه تعلق نمی‌گرفت.
با اصلاحات قانونی در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، بعضی از کسانی که مشمول یارانه شده بودند دوباره به سیستم پرداخت یارانه بازگشتند. با این وجود، در قانون بودجه سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، موضوع حذف دهک‌های بالای درآمدی مطرح شد که همچنان در قانون بودجه ۱۴۰۴ نیز پابرجاست.
تقسیم‌بندی جامعه به دهک‌ها و صدک‌ها
پایگاه رصد رفاه ایرانیان با استفاده از شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی خانوارها را به ۱۰ گروه تقسیم می‌کند. هر گروه شامل ۱۰ درصد از جامعه می‌شود. این طبقه‌بندی، با توجه به اطلاعات دریافتی از مرکز آمار ایران و داده‌های خام، مبنایی برای شناسایی گروه‌های درآمدی مختلف است.
دهک هزینه سالانه (ریال)| دهک ۱ | ۵,۹۱۹,۹۱۹ |
| دهک ۲ | ۹,۷۶۱,۸۸۸ |
| دهک ۳ | ۱۲,۳۷۱,۶۹۷ |
| دهک ۴ | ۱۶,۲۷۴,۸۸۸ |
| دهک ۵ | ۱۷,۷۰۶,۵۱۳ |
| دهک ۶ | ۱۹,۶۷۳,۱۶۶ |
| دهک ۷ | ۲۲,۳۹۶,۰۹۷ |
| دهک ۸ | ۲۷,۷۵۳,۸۸۶ |
| دهک ۹ | ۳۳,۵۳۲,۷۲۳ |
| دهک ۱۰ | ۶۳۲,۸۲۳,۲۵۰ |
آمار هزینه سالانه دهک‌ها نشان می‌دهد که از دهک اول تا نهم، هزینه و درآمد متوسط خانوارهای شهری افزایش ملایمی دارند. اما مابین دهک نهم و دهک دهم، شکاف عظیمی به اندازه یک پرش ۱۹ برابری دیده می‌شود. این اتفاق بیانگر تمرکز شدید ثروت در یک دهک خاص است.
نقش شاخص‌های مالی در دهک‌بندی
شاخص‌های مورد استفاده در پایگاه رصد شامل داده‌های مالی و اقتصادی از جمله بانک‌ها، خودرو، ملک، سلامت، بازار بورس و حمایت‌های اجتماعی هستند. این شاخص‌ها نسبی و ناکامل هستند و برخی از امتیازها مانند بیماری‌های خاص، بازنشستگی و زنان سرپرست خانوار به نفع خانوارها محاسبه می‌شود.
اما این شاخص‌ها نتوانسته‌اند اطلاعات دقیق و حقیقی از وسعت مالی دهک‌ها ارائه دهند. همین امر باعث شده تا شناسایی گروه‌های مورد حذف، به خصوص دهک‌های ۷، ۸ و ۹، با چالش‌های جدی رو‌به‌رو شود.
تحلیل نهایی و راه‌حل‌های پیشنهادی
با توجه به شکاف درآمدی شدید بین دهک دهم و سایر دهک‌ها، به نظر می‌رسد که سیاست حذف دهک‌های بالای درآمدی همچنان نیازمند بازنگری جدی است. تحلیل‌ها نشان می‌دهد که اطلاعات ناکافی و شاخص‌های موقتی، کیفیت تصمیم‌گیری در مورد حذف دهک‌ها را تحت تاثیر قرار داده‌اند.
برای بهبود این وضعیت، لازم است دولت ضمن اصلاح شاخص‌های رصد، دسترسی به اطلاعات دقیق‌تر جامعه را فراهم کند، زیرا عدم شفافیت در داده‌ها منجر به نارضایتی عمومی شده و اجرای سیاست حذف دهک‌ها را با چالش مواجه کرده است.
