تکرار تاریخ تلخ/ جدایی قفقاز و خطر از دست رفتن نخجوان

روز گذشته، کاخ سفید میزبان توافق جدیدی بود که به طور مستقیم بر موقعیت ژئوپلیتیک ایران تأثیر گذاشت. مسیری که ایران را به قفقاز و سپس به اروپا متصل می‌کرد، اکنون با نام «دالان ترامپ» ماهیت تازه‌ای یافته است.

رویارویی ایران با تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه

این تغییرات ژئوپلتیکی که در تاریخ ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به وقوع پیوست، به عنوان نقطه عطفی تاریخی تلقی می‌شود و تحلیل‌های فراوانی در محافل آکادمیک و اندیشکده‌ها برانگیخته است. این رویداد به طور مستقیم مسیر ترانزیتی حیاتی ایران را تحت تأثیر قرار داده و پیامدهای گسترده‌ای را به دنبال دارد.

نقش‌ بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی

رویدادهای اخیر بیان‌گر نقش کلیدی بازیگران مختلف از جمله ترکیه، جمهوری آذربایجان و اسرائیل با حمایت مستقیم ایالات متحده در این تحولات هستند. کاخ سفید اعلام کرد که توافق جدید بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان با میانجی‌گری آمریکا ایجاد شده است. بر اساس این توافق، یک راهرو جدید تجاری و ترانزیتی، موسوم به دالان ترامپ، جمهوری آذربایجان را به منطقه خودمختار نخجوان متصل می‌کند.

پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی برای ایران

این تغییرات ضربه‌ای مستقیم به منابع ترانزیتی ایران است. از دست دادن مسیرهای ارتباطی، مانند نخجوان، به طور مستقیم بر موقعیت اقتصادی و ژئواستراتژیک کشور تأثیر می‌گذارد و به محدودیت‌های بیشتری برای ایران می‌انجامد.

تاریخچه جدایی قفقاز از ایران

گلستان و ترکمنچای بازمی‌گردد. در این دو عهدنامه، ایران بخش‌های وسیعی از سرزمین‌های شمالی خود را از دست داد. این رویداد تاریخی همچنان جایگاه ویژه‌ای در مطالعات ژئوپلیتیکی منطقه دارد.

اهداف استراتژیک ایالات متحده

دولت آمریکا با سه هدف کلیدی به دنبال مدیریت این کریدور است:

مهار چین: کنترل مسیرهای ابتکار کمربند و جاده چین.

فشار به روسیه: تضعیف موقعیت ژئواستراتژیک روسیه با تغییر تمرکز از اوکراین به قفقاز.

تصاحب منابع معدنی کمیاب: بهره‌برداری از منابع معدنی در آسیای مرکزی و قفقاز.

تحلیل منابع ارزشمند منطقه

آسیای مرکزی و قفقاز از معادن غنی اورانیوم، لیتیوم و تانتالوم برخوردارند. همچنین، کشورهایی مانند آذربایجان از منابع نفت و گاز طبیعی قابل توجهی بهره‌مند هستند. این منطقه نقش کلیدی در استراتژی‌های انرژی و مواد معدنی ایالات متحده و اسرائیل ایفا می‌کند.

پاسخ ایران به تحرکات منطقه‌ای

ایران با صراحت مخالفت خود را با این تحرکات اعلام کرده و با اقدامات بازدارنده نظیر اعزام نیرو به مرزها، نشان داده است که حفظ امنیت ملی خط قرمز کشور است. به گفته علی‌اکبر ولایتی، این تحرکات نه تنها برای تضعیف ایران بلکه برای محدود کردن محور مقاومت طراحی شده‌اند.

تحولات اخیر منطقه، ایران را با چالش‌های ژئوپلیتیکی پیچیده‌ای مواجه کرده است. از دست دادن مسیرهای ترانزیتی حیاتی مانند نخجوان، پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی بلندمدتی برای ایران به همراه دارد. پاسخ مناسب به این چالش‌ها نیازمند اتخاذ راهبردی هوشمندانه در حوزه دیپلماسی و دفاعی است.