فاجعه اجاره‌نشینی/ چه مقدار از درآمد کارگران بلعیده می‌شود؟
اقتصاد ایرانی: بیش از نیمی از حقوق کارگران صرف هزینه‌های مسکن و اجاره‌بها می‌شود، در حالی که بر اساس قانون اساسی، دولت موظف به تامین مسکن مقرون‌به‌صرفه برای این قشر آسیب‌پذیر است.
مسکن یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خانواده‌های کارگری در ایران محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهند که این امر بخش عمده‌ای از درآمد ماهانه کارگران را به خود اختصاص می‌دهد. بر اساس آمارها، بیش از ۵۰ درصد دریافتی کارگران صرف هزینه‌های مسکن و اجاره‌بها می‌شود. این مسئله نه تنها معیشت کارگران را تحت تأثیر قرار داده، بلکه زندگی روزمره آنها را نیز به چالش کشیده است.
ضرورت اجرای اصل ۳۱ قانون اساسی
بر اساس اصل ۳۱ قانون اساسی، داشتن مسکن مناسب حق هر فرد و خانواده ایرانی است و دولت‌ها وظیفه دارند این حق را برای آحاد جامعه به ویژه اقشار کم‌درآمد مانند کارگران و روستانشینان فراهم کنند. با این حال، تاکنون نتایج مطلوبی در این زمینه حاصل نشده و بسیاری از کارگران ایرانی هنوز با معضل اجاره‌نشینی دست و پنجه نرم می‌کنند.
برنامه‌های دولت برای تأمین مسکن کارگران
دولت و وزارت کار در سال جاری برنامه ساخت مسکن کارگری را تدوین کرده و قصد دارند از ظرفیت تعاونی‌های مسکن برای اجرای این برنامه بهره گیرند. بر اساس آمارها، بالغ بر ۱۰ هزار و ۵۰۰ تعاونی مسکن در کشور مشغول فعالیت هستند که می‌توانند بستر مناسبی برای خانه‌دار شدن این قشر باشند. به موازات این طرح، اقدامات دیگری نیز در قالب طرح نهضت ملی مسکن صورت گرفته است.
از جمله این اقدامات، اختصاص زمین‌های اطراف شهرک‌های صنعتی برای ساخت مسکن کارگری است که در دستور کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار گرفته است. این زمین‌ها با هدف کاهش هزینه‌های اجاره‌نشینی و خانه‌دار شدن کارگران در اختیار تعاونی‌ها قرار داده می‌شوند.
برنامه ساخت ۳۰۰ هزار واحد مسکونی
احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، پیش‌تر از ساخت ۳۰۰ هزار واحد مسکن کارگری در چهار سال آینده خبر داده بود. این برنامه به ویژه برای کارگرانی که در شرکت‌های تابعه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی کار می‌کنند، تدوین شده و قرار است توسط شرکت خانه‌سازی ایران عملیاتی شود.
سهم اجاره‌بها در سبد خانوار کارگران
بر اساس آمار، حدود ۳۰ درصد از هزینه‌های خانوار در کلان‌شهرها صرف مسکن می‌شود. این درصد برای کارگران در شهرهای کوچک و روستاها نیز تا حدودی مشابه است. به گفته کارشناسان، مسکن بین ۳۰ تا ۴۰ درصد از کل درآمد کارگران را شامل می‌شود، اما این رقم گاهی تا ۶۰ درصد نیز افزایش می‌یابد.
جدول سهم مسکن در هزینه‌های کارگران
نوع هزینه سهم در کل درآمد (%)| مسکن | ۳۰ تا ۶۰ |
| خوراک | ۲۰ تا ۳۵ |
| بهداشت و درمان | ۱۰ تا ۱۵ |
| سایر هزینه‌ها | ۱۰ تا ۲۵ |
مشکلات کارگران در پرداخت اجاره‌بها
محمدرضا تاجیک، نماینده کارگران در شورای عالی کار، تأکید کرده که بیش از نیمی از درآمد خانوارهای کارگری صرف اجاره مسکن می‌شود. وی اشاره کرد: «این وضعیت موجب شده تا کارگران از هزینه‌های ضروری زندگی نظیر بهداشت، درمان و تغذیه صرف‌نظر کنند و به ناچار به مناطق دور افتاده و کم‌برخوردار کوچ کنند.»
راهکارهای پیشنهادی برای رفع بحران
کارشناسان بر این باورند که احیای تعاونی‌های مسکن کارگری و واگذاری زمین‌های ارزان‌قیمت به این تعاونی‌ها می‌تواند تأثیر مثبتی در رفع بحران مسکن داشته باشد. تعاونی‌ها به دلیل عدم نگاه سودآوری، قادر هستند مسکن‌های با قیمت تمام شده و کیفیت مناسب را عرضه کنند.
از سوی دیگر، کارفرمایان نیز موظف هستند براساس اصل ۱۴۹ قانون کار، در جوار کارخانه‌ها یا کارگاه‌ها خانه‌های سازمانی برای کارگران بسازند یا زمین‌های در اختیار خود را به این امر اختصاص دهند.
تحلیل و جمع‌بندی
با توجه به شرایط کنونی، لازم است دولت‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط برنامه‌های خود برای تأمین مسکن مناسب کارگران را با سرعت و جدیت بیشتری دنبال کنند. اختصاص تسهیلات ارزان‌قیمت، واگذاری زمین و حمایت از تعاونی‌های مسکن می‌تواند تاثیر چشمگیری در کاهش فشارهای موجود بر کارگران داشته باشد. از سوی دیگر، نظارت بر روند قیمت‌گذاری اجاره‌بها و جلوگیری از سواستفاده‌های احتمالی در بازار مسکن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
