وقتی خانه‌دار شدن برای ایرانی‌ها تبدیل به غیرممکن می‌شود!

خانه‌دار شدن برای بسیاری از ایرانیان به یک دغدغه اساسی تبدیل شده است. براساس داده‌های مرکز آمار، شاخص «دسترسی به مسکن»، که نشان‌دهنده مدت زمان لازم برای خرید یک واحد ۱۰۰ متری با کل درآمد سالانه خانوار است، در سطح کشور به طور میانگین ۱۰ سال و در تهران حدود ۱۸ سال تخمین زده شده است. این در حالی است که معیار رایج جهانی برای این شاخص کمتر از ۱۵ سال است.

شاخص مدت زمان انتظار؛ تصویری واقعی‌تر از وضعیت مسکن

شاخص دیگری تحت عنوان «مدت زمان انتظار با توجه به پس‌انداز سالانه» وضعیت واقعی‌تری از شرایط را ارائه می‌دهد. نرخ پس‌انداز خانوارها در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال گذشته افزایش یافت؛ در سطح کشور این نرخ از ۱۸ درصد به ۲۱ درصد و در تهران از ۱۳ درصد به ۲۰ درصد رسید. با توجه به این داده‌ها، یک خانوار شهری برای خانه‌دار شدن به طور متوسط باید حدود ۴۹ سال و در تهران حدود ۸۹ سال پس‌انداز کند.

بهبود وضعیت نسبت به سال گذشته

این ارقام نسبت به سال ۱۴۰۲، که مدت انتظار در کل کشور ۵۹ سال و در تهران ۱۵۲ سال (بیش از یک قرن و نیم) بود، بهبود قابل توجهی داشته‌اند. در تهران، فاصله زمانی بیش از ۴۰ درصد کاهش یافته است. این کاهش را می‌توان به سه عامل اصلی نسبت داد:

رشد قیمت مسکن در سال ۱۴۰۳ کاهش یافت؛ نرخ تورم مسکن از بیش از ۶۰ درصد در سال ۱۴۰۲ به حدود ۱۵ درصد رسید.

افزایش درآمد خانوارها فراتر از تورم مسکن بود؛ متوسط رشد درآمدها در سطح کشور ۳۳.۶ درصد و در تهران ۲۹ درصد گزارش شد.

بهبود نرخ پس‌انداز خانوارها؛ این موضوع عمدتاً ناشی از رشد ارزش دارایی‌های طبقات مرفه، به‌ویژه املاک، بوده و نه بهبود وضعیت مستأجران.

بحران خانه‌دار شدن؛ فاصله زیاد با معیارهای جهانی

با وجود این تغییرات مثبت، شرایط همچنان بحرانی به نظر می‌رسد. مدت انتظار برای خانه‌دار شدن در تهران حدود ۶ برابر و در کل کشور ۳ برابر میزان متعارف جهانی است. در حالی که معیار جهانی برای این شاخص معمولاً حدود ۱۵ سال و در برخی موارد حتی ۵ سال است، خانواده‌های تهرانی باید نزدیک به ۹۰ سال و خانوارهای شهری کشور حدود ۵۰ سال انتظار بکشند تا به رویای صاحب‌خانه شدن دست یابند.

فقر مسکن؛ شکاف طبقاتی در مالکیت

این شکاف زمانی نشان‌دهنده شدت فقر مسکن در ایران است. براساس گزارش‌ها، نرخ فقر مستأجران در سال ۱۴۰۲ به ۴۰ درصد رسیده که بالاترین رکورد در دو دهه گذشته تلقی می‌شود. علاوه بر این، شکاف طبقاتی در مالکیت مسکن نیز بیشتر شده است. تعداد خانوارهای صاحب‌خانه در دهک دهم طی ۱۶ سال اخیر دو برابر شده، اما در دهک اول تنها ۶۰ درصد رشد داشته و همچنان ۱۰۰ درصد مستأجران دهک اول فقیر هستند.

تأثیر جهش اجاره‌بها

از سوی دیگر، جهش شدید اجاره‌بها سهم قابل توجهی از پس‌انداز سالانه خانوارها را از بین برده است. این امر موجب شده دو ابزار اصلی برای خانه‌دار شدن، یعنی پس‌انداز و تسهیلات بانکی، عملاً کارایی خود را از دست بدهند. به همین دلیل، مسکن کماکان چالشی بزرگ برای خانوارها محسوب می‌شود.

با توجه به داده‌های موجود، روند کنونی نشان‌دهنده لزوم بازنگری جدی در سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی برای کاهش این شکاف‌ها و بهبود دسترسی خانوارها به مسکن است.