برای همه ایرانیان 3 دلار واریز شد/ شما هم دریافت کردید؟
اقتصاد ایرانی: یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی که سال ۱۳۸۹ معادل ۴۵ دلار بود، امروز در سال ۱۴۰۴ به کمتر از ۳ دلار سقوط کرده و به نمادی از تورم شدید و فشار اقتصادی بر خانوارهای ایرانی تبدیل شده است.
زمانی که طرح هدفمندی یارانه‌ها در سال ۱۳۸۹ آغاز شد، پرداخت یارانه نقدی ۴۵۵۰۰ تومانی به هر نفر معادل حدود ۴۲ دلار بود. این مبلغ، فرصتی برای ایجاد عدالت اجتماعی و کاهش فشار هزینه‌های معیشتی به شمار می‌آمد. اما اکنون و پس از گذشت ۱۵ سال، ارزش واقعی این یارانه به حدود ۳ دلار کاهش یافته است. این کاهش شدید، نمادی از وضعیت نامطلوب اقتصادی و خانوارهای ایرانی است.
نگاهی به گذشته؛ از آغاز تا امروز
طرح هدفمندی یارانه‌ها با هدف اصلاح نظام پرداخت یارانه‌های پنهان در زمستان ۱۳۸۹ آغاز شد. دولت وقت، با افزایش قیمت حامل‌های انرژی، یارانه‌ای نقدی را در اختیار مردم قرار داد. در آن زمان، یارانه ۴۵۵۰۰ تومانی مبلغ قابل توجهی بود و برای پوشش بخشی از هزینه‌های خانوارهای کم‌درآمد کفایت می‌کرد. اما از همان ابتدا نگرانی‌هایی درباره کنترل تورم و نرخ ارز مطرح شد.
سال مبلغ یارانه نقدی میانگین نرخ دلار ارزش دلاری یارانه| ۱۳۸۹ | ۴۵۵۰۰ تومان | ۱۰۰۰ تومان | ۴۵ دلار |
| ۱۳۹۲ | ۴۵۵۰۰ تومان | ۳۰۰۰ تومان | ۱۵ دلار |
| ۱۴۰۴ | ۴۰۰۰۰۰ تومان | ۹۰۰۰۰ تومان | ۴.۴ دلار |
در دولت روحانی مبلغ یارانه ثابت ماند اما برخی دهک‌های پردرآمد حذف شدند. در دولت فعلی، یارانه‌ها برای دهک‌های پایین به ۴۰۰ هزار تومان افزایش یافت. با این حال، افزایش نرخ تورم و کاهش ارزش ریال باعث شد این افزایش اسمی تأثیر چندانی نداشته باشد.
چالش‌های اساسی؛ تورم و مدیریت ضعیف
کاهش ارزش دلاری یارانه، نتیجه مستقیم تورم مزمن و جهش‌های ارزی است. از سال ۱۳۸۹ تا ۱۴۰۴، میانگین نرخ تورم در ایران بالای ۲۰ درصد بوده و در برخی سال‌ها به بیش از ۴۰ درصد رسیده است. برای مثال، در سال ۱۳۹۷، با جهش نرخ دلار به ۳۰۰۰ تومان، ارزش یارانه به ۱۵ دلار کاهش یافت. در سال‌های اخیر، با عبور نرخ دلار از ۹۰ هزار تومان، یارانه کنونی تنها معادل حدود ۴.۴ دلار شده است.
علاوه بر این، تحریم‌های اقتصادی فشار مضاعفی بر اقتصاد کشور وارد کرده‌اند. خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ و محدودیت‌های ناشی از تحریم، منجر به کاهش درآمد ارزی و افزایش هزینه‌های معیشتی شد. در همین حال، پول ملی بیش از ۹۰ درصد ارزش خود را از دست داده و ریال به یکی از ضعیف‌ترین ارزهای جهان تبدیل شده است.
افزایش فقر و نابرابری
کاهش ارزش یارانه‌ها، تأثیر شدیدی بر زندگی خانوارهای کم‌درآمد داشته است. برای یک خانواده چهار نفره از دهک پایین جامعه، یارانه ۱.۶ میلیون تومانی حتی یک چهارم از هزینه‌های غذایی ماهانه را پوشش نمی‌دهد. این در حالی است که بسیاری از خانوارهای مرفه همچنان از یارانه پنهان انرژی بهره‌مند هستند. شکاف طبقاتی بدین ترتیب عمیق‌تر شده و نابرابری روز به روز بیشتر می‌شود.
راهکار؛ بازنگری سیاست‌های کلان
در کشورهای موفق، یارانه‌ها بر اساس شرایط اقتصادی و درآمدهای دولتی تنظیم می‌شوند. اما در ایران، مدیریت ناکارآمد و اتکای صرف به پرداخت‌های اسمی، اثربخشی یارانه‌ها را کاهش داده است. اصلاح نظام توزیع یارانه‌ها و طراحی برنامه‌هایی که با کنترل تورم هماهنگ باشند، می‌تواند بار دیگر به حمایت واقعی از مردم تبدیل شود.
سقوط ارزش یارانه از ۴۲ دلار به ۳ دلار، زنگ خطری برای اقتصاد کشور است. چنین وضعیتی نتیجه سیاست‌هایی است که به مشکلات ساختاری توجهی نشان نداده‌اند. ایران نیازمند تغییراتی اساسی در سیاست‌های اقتصادی است تا بتواند از منابع خود به نفع عدالت اجتماعی بهره‌برداری کند.
