تهدید پنهان اقتصاد ملی: ایران در آستانه بنزین‌خواری بی‌پایان
اقتصادایرانی: زنگ خطر ناترازی انرژی در ایران با مصرف بی‌سابقه روزانه بنزین به صدا درآمده است؛ پیش‌بینی‌ها حاکی از ارزبری ۱۶ میلیارد دلاری تا سال ۱۴۰۷ و بحرانی جدی در تأمین سوخت کشور است، مگر اینکه الگوی مصرف اصلاح شود.
مدت‌هاست که ناترازی در زمینه انرژی، به‌ویژه مصرف سوخت در کشور، به یکی از چالش‌های اصلی تبدیل شده است. روزانه حجم چشم‌گیری از بنزین ، سوخت حیاتی برای حمل‌ونقل، مصرف می‌شود و آمارها نشان‌دهنده افزایش این مصرف در سال‌های آتی هستند. شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران نیز از رشد چشمگیر مصرف بنزین خبر داده و پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۱۴۰۷ مصرف روزانه بنزین به ۱۷۰ میلیون لیتر برسد. این آمار زنگ خطری جدی برای اقتصاد ملی است و سؤال اصلی این است که آیا امکان کنترل این روند وجود دارد؟
روند صعودی مصرف بنزین
طبق گزارش شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، میزان مصرف روزانه بنزین در ماه‌های اخیر به طرز چشم‌گیری افزایش یافته است. به‌طورمثال، میانگین مصرف روزانه در تیر ماه ۱۲۳.۵ میلیون لیتر بوده که این رقم در شهریور ماه به ۱۴۱.۷ میلیون لیتر رسیده و در مهرماه به صورت میانگین حدود ۱۳۳.۷ میلیون لیتر در روز بوده است. این ارقام نشان می‌دهد سرانه مصرف بنزین در ایران، چهار لیتر است؛ مقداری که از میانگین جهانی سه لیتر فراتر است. چنین سطح مصرفی نه‌تنها نگران‌کننده است، بلکه طبق پیش‌بینی‌ها تا سال ۱۴۰۷ منجر به ارزبری بیش از ۱۶ میلیارد دلار در سال خواهد شد.
مصرف حیرت‌آور موتورسیکلت‌ها
در بخشی از گزارش‌ها به میزان مصرف قابل‌توجه موتورسیکلت‌ها پرداخته شده است. این وسایل نقلیه به‌تنهایی در شش ماه نخست سال جاری بیش از ۶۶۰ میلیون لیتر بنزین مصرف کرده‌اند. رقم مصرفی این وسیله حدود یک تریلیون و ۱۱۳ میلیارد تومان برآورد شده که این آمار نشان از سهم بالای موتورسیکلت‌ها در مصرف کلی سوخت کشور دارد.
راه‌حل: استفاده از تجارب بین‌المللی
هادی موسوی، کارشناس انرژی، اعتقاد دارد که برای کنترل مصرف بنزین، باید از تجربیات جهانی الگو گرفت. طبق گفته او، در بسیاری از کشورها قیمت سوخت به‌صورت شناور تعیین و دسترسی به خودروهای با سوخت‌های پاک‌تر مثل CNG تسهیل شده است. سوخت CNG که پیش‌تر نقش بیشتری در ناوگان کشور داشت، در سال‌های اخیر با کاهش زیرساخت‌ها از میدان خارج شده است. او احیای جایگاه‌های CNG ، تشویق مردم به استفاده از این سوخت و تولید خودروهای دوگانه‌سوز را از راه‌حل‌های کاهش مصرف می‌داند.
تجربه اندونزی در کنترل مصرف سوخت
موسوی، نمونه مشابه ایران در این زمینه را اندونزی می‌داند. این کشور با مصرف بالا و قیمت پایین سوخت ، مشکلات متعددی از جمله قاچاق سوخت داشت. راهکار اندونزی شناورسازی قیمت سوخت و استفاده از درآمد حاصل از حذف یارانه‌ها برای توسعه زیرساخت‌ها، آموزش و سلامت بود. نتیجه چنین اقداماتی کاهش چشمگیر قاچاق و بهبود اقتصادی بود. موسوی همچنین تأکید می‌کند که افزایش قیمت سوخت به‌تنهایی جواب‌گوی کاهش مصرف نخواهد بود و ممکن است باعث شوک‌های اقتصادی و اجتماعی شود.
افزایش تولید؛ راه‌حلی ناکافی
هرچند سرمایه‌گذاری در بخش پالایشگاهی می‌تواند گزینه‌ای برای افزایش عرضه باشد، اما موسوی معتقد است که این اقدامات معمولاً توان جبران رشد مصرف را ندارند. هزینه بالای ساخت و نوسازی پالایشگاه‌ها، زمان‌بر بودن پروژه‌ها و سرعت بالای رشد وسایل نقلیه از عواملی هستند که مانع از تأثیرگذاری افزایش تولید بر کاهش مصرف می‌شوند.
فرسودگی و مصرف بالای خودروها
یکی از دلایل اصلی مصرف بالای بنزین در ایران، خودروهای ناکارآمد و فرسوده هستند. میانگین مصرف سوخت خودروهای ایران ۱.۵ برابر میانگین جهانی است. روند اسقاط خودروهای فرسوده نیز به دلایل مختلفی متوقف شده و این موضوع به‌طور مستقیم بر مصرف سوخت کشور تأثیر گذاشته است. هزینه‌های بالای ناشی از مصرف سوخت و کسری بنزین هرسال میلیاردها دلار بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.
آیا نظام سهمیه‌بندی کارآمد است؟
موسوی بر این باور است که نظام سهمیه‌بندی سوخت در کاهش مصرف ناموفق بوده و برخی دیگر از مشکلات نظیر ایجاد رانت و قاچاق را افزایش داده است. همچنین کمبود زیرساخت‌های تولید و توزیع سوخت‌های جایگزین و محدودیت دسترسی به خودروهای کم‌مصرف، از دیگر موانع اصلی در مسیر بهبود وضعیت مصرف سوخت هستند.
لزوم تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل
اقداماتی مانند جمع‌آوری خودروهای فرسوده، واردات و تولید گسترده خودروهای برقی و کم‌مصرف و ارتقای زیرساخت‌های شهری و بین‌شهری نیازمند توجه جدی است. موسوی تأکید می‌کند که تحقق برقی‌سازی خودروها به توسعه ایستگاه‌های شارژ، پشتیبانی و خدمات پس از فروش وابسته است. بااین‌حال، تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی می‌تواند این روند را با کندی همراه سازد. اگر برنامه‌ریزی دقیقی صورت نگیرد، ایران در سال‌های آینده با بحران‌های جدی مصرف سوخت مواجه خواهد شد.
