آیا ترکیه ابرهای آسمان ایران را می‌دزدد؟/ بررسی نهایی کارشناس اقلیمی
اقتصاد ایرانی: کاهش بی‌سابقه بارش در پاییز ۱۴۰۴ نگرانی‌ها درباره بحران کم‌آبی در ایران را افزایش داده است؛ با این حال، بررسی داده‌های اقلیمی نشان می‌دهد ادعای ابردزدی ترکیه صحت نداشته و تمامی کشورهای منطقه با کم‌بارشی روبه‌رو هستند.
ایران پاییز امسال را با کاهش چشمگیر بارش آغاز کرده است؛ طبق آمار، میزان بارش نسبت به میانگین ۲۱ ساله حدود ۴۴ درصد کاهش داشته و بارش برف نیز تا ۸۴ درصد کمتر از حد معمول ثبت شده است. این در حالی است که بررسی داده‌های مربوط به کشورهای همسایه نیز نشان‌دهنده کاهش بارش در آن مناطق است. به طور مشخص، در ترکمنستان، آذربایجان، ترکیه و ارمنستان میزان بارش به ترتیب ۱۰، ۵۴، ۲۱ و ۶۲ درصد کاهش یافته است. در میان این کشورها، تنها عراق با افزایش خفیف ۲ درصدی مواجه بوده است.
شایعه درباره «ابردزدی» و واقعیت‌های علمی
افزایش شایعات در شبکه‌های اجتماعی باعث شده تا ادعای «دزدیده شدن ابرهای باران‌زای ایران از سوی ترکیه» مطرح شود. این ادعا از لحاظ علمی فاقد پشتوانه است. فناوری‌های موجود در زمینه تغییرات مصنوعی آب‌وهوا، نظیر بارورسازی ابرها (Cloud Seeding)، تنها در شرایطی خاص و مقیاس‌های محدود قابلیت اجرا دارند. فرآیند بارورسازی با پاشیدن موادی مانند یدید نقره یا نمک صورت می‌گیرد تا احتمال بارندگی افزایش یابد. با این حال، این فناوری نمی‌تواند در سطح گسترده، مانند کنترل ابرهای یک کشور یا منحرف کردن آن‌ها به سوی کشوری دیگر، مورد استفاده قرار گیرد.
نقش اقلیم و ویژگی‌های جغرافیایی
دکتر عباس رنجبر، نایب‌رئیس انجمن علوم و فنون دریایی ایران، در خصوص این موضوع توضیح داد که مقایسه اقلیم ایران با کشورهایی همچون ترکیه یا عربستان سعودی نادرست است، زیرا شرایط اقلیمی این کشورها به‌طور اساسی با یکدیگر تفاوت دارد. او اشاره کرد که ارتفاعات زیاد ترکیه و نزدیکی به دریای مدیترانه و دریای سیاه موجب شده تا سیستم‌های باران‌زا بیشتر بر این کشور تأثیر بگذارند. از سوی دیگر، این سیستم‌ها پیش از رسیدن به ایران تخلیه می‌شوند.
طبق توضیحات دکتر رنجبر، مرزهای کوهستانی ایران و ترکیه عامل مهمی در کاهش بارش ایران هستند. به‌عنوان‌مثال، باران‌ها معمولاً در دامنه‌های رو به باد تخلیه می‌شوند و مناطق پشت کوه، نظیر برخی بخش‌های ایران، از بارندگی‌های کمتری برخوردار هستند. وی در ادامه افزود که تفاوت میزان بارش حتی در استان‌های ایران نیز مشهود است؛ به عنوان مثال، در استان گیلان، میانگین بارش در انزلی ۱۸۰۰ میلی‌متر است، اما در منطقه منجیل تنها به ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌متر می‌رسد.
سلاح‌های اقلیمی و ابهام در فناوری‌های جدید
رنجبر همچنین درباره فناوری‌های ادعایی نظیر طرح «هارپ» یا سلاح‌های اقلیمی اظهار داشت: در صورت وجود چنین فناوری‌هایی، قطعاتی مانند ایالات متحده، کانادا یا روسیه از آن برای مقابله با معضلات خشکسالی خود استفاده می‌کردند. به‌عنوان نمونه، روسیه با اینکه در سال ۲۰۰۸ از برنامه‌های بارورسازی ابر بهره گرفته بود، اما در سال ۲۰۱۰ دچار خشکسالی شدیدی شد.
وی با تأکید بر مقیاس محدود تأثیرگذاری فناوری‌های کنونی در اصلاح آب‌وهوا، عنوان کرد که پدیده «ابردزدی» اساساً فاقد پایه علمی است و اجرای چنین فرآیندهایی در سطح ملی یا حتی منطقه‌ای امکان‌پذیر نیست.
