قیمت‌های نجومی و هجوم برای ثبت نام خودرو؛ اقتصاد ایران شوکه شد!
اقتصادایرانی: آشفتگی در نحوه عرضه خودروهای داخلی همچنان ادامه دارد؛ از قرعه‌کشی‌های بحث‌برانگیز تا بلوکه‌سازی وجوه، تصمیمات غیرکارشناسی بازار را بی‌ثبات کرده و خریداران واقعی را دچار سردرگمی کرده است.
الگوی عرضه خودرو در ایران طی سال‌های اخیر همواره با تغییرات بی‌پایان، سردرگمی و تصمیمات غیرکارشناسانه همراه بوده است. این موضوع نه‌تنها باعث آشفتگی و بی‌ثباتی در بازار شده، بلکه مصرف‌کنندگان و خریداران واقعی را نیز با مشکلات بسیاری مواجه کرده است. دو شیوه اصلی در ثبت‌نام خودرو یعنی «ثبت‌نام آزاد» و «ثبت‌نام مبتنی بر بلوکه کردن وجه» نیز هریک چالش‌ها و معایب خاص خود را دارند. در این میان، به نظر می‌رسد ساختار فروش خودرو در کشور به یک «سامانه‌محوری مبتنی بر آزمون و خطا» تبدیل شده است.
چرا مدل‌های فروش خودرو در ایران ناکارآمد هستند؟
در مدل ثبت‌نام آزاد، هیچ محدودیتی برای مراجعه متقاضیان وجود ندارد که این مسئله صف‌های میلیونی ایجاد می‌کند. تعداد شرکت‌کنندگان گاهی تا چندصد برابر ظرفیت واقعی خودروسازان افزایش می‌یابد و در چنین شرایطی شانس خرید خودرو به تصمیم‌گیری بر اساس شانس و قرعه تبدیل می‌شود. این روش نه کمکی به مدیریت تقاضا می‌کند و نه به شفافیت بازار کمک می‌رساند.
از طرف دیگر، در مدل ثبت‌نام همراه با بلوکه کردن وجه، با هدف مدیریت تقاضا و کاهش سوداگری، تطبیق شرایط ثبت‌نام انجام می‌شود. با این حال، این شیوه مشکلات عمده‌ای مانند الزام مشتریان به بلوکه کردن مبالغ قابل‌توجه برای مدتی نامعلوم، محدود کردن نقدینگی خانواده‌ها و وارد آوردن فشار اقتصادی به مردم را به همراه دارد. علاوه بر این، تغییرات مداوم در سیاست‌های مربوط به این روش، از جمله حذف و اضافه کردن شرط‌های مختلف، موجب سردرگمی بیشتر مصرف‌کنندگان شده است.
از صف‌های میلیونی تا فشار مالی بر مردم
کارشناسان معتقدند که دلیل اصلی این آشفتگی‌ها، نبود یک الگوی پایدار و علمی است که بر اساس مکانیزم‌های درست بازار عمل کند. در بسیاری از کشورهای جهان، فروش خودرو به‌صورت مستقیم از خودروساز به مصرف‌کننده نهایی انجام می‌شود. این روش ساده، شفاف و بدون نیاز به تصدی‌گری و سامانه‌های اضافی است که می‌تواند توازن بازار و حق انتخاب واقعی را برای مصرف‌کنندگان به ارمغان بیاورد.
مسیح فرزانه، کارشناس صنعت خودرو، می‌گوید: «بسیاری از اعمال و تغییراتی که در فرآیند فروش خودرو در کشور ما انجام می‌شود، بر اساس تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسی است. این تصمیم‌گیری‌ها معمولاً بدون مطالعه و تحقیق علمی صورت می‌گیرد و بارها باعث ایجاد مشکلات تازه در بازار خودرو شده است.»
آشفتگی در مسیر سیاست‌های فروش خودرو
فرزانه ادامه می‌دهد: «از سال ۱۴۰۰، روش‌های مختلفی در فروش خودرو مورد استفاده قرار گرفته است، از جمله فروش سامانه‌ای و عرضه در بورس کالا. با این حال، انتخاب از میان این روش‌های مختلف در واقع انتخاب بین روش‌های ناکارآمد است و نه تنها رانت را افزایش می‌دهد، بلکه شفافیت را نیز کاهش می‌دهد. در حالی که در سیستم‌های بین‌المللی، فروش خودرو بر اساس مطالعه بازار و بررسی‌های دقیق انجام می‌شود.»
وی تأکید کرد که سامانه‌های ایجادشده در کشور، نه تنها موفق به تسهیل امور نشده‌اند، بلکه مشکلات بیشتری به همراه آورده‌اند. هزینه‌های سنگین نگهداری و امنیت این سامانه‌ها و روند کند آنها، موجب شده است تا بسیاری از خریداران از این فرایند مأیوس شوند.
الگوی جهانی در برابر تصمیمات شتاب‌زده
برخی معتقدند که هدف این روش‌ها، جلوگیری از نوسان‌گیری و کاهش احتکار در بازار خودرو است. اما فرزانه این پرسش مهم را مطرح می‌کند که آیا شرایط اقتصادی کشور به گونه‌ای هست که مردم مجبور نباشند برای حفظ سرمایه خود به بازار خودرو روی بیاورند؟ او با اشاره به سیاست‌هایی که خودرو را تبدیل به یک کالای سرمایه‌ای کرده‌اند، تأکید کرد که خود این سیاست‌ها باعث فشار بیشتر بر بازار خودرو شده است.
به گفته فرزانه، در سطح جهانی، روش فروش مستقیم از خودروساز به خریدار، شفاف‌ترین و موثرترین نوع فروش تلقی می‌شود. اگرچه در برخی بازارهای لوکس نیز نوسان دیده می‌شود، اما تفاوت اینجا است که این نوع نوسانات در کشورهای توسعه‌یافته، مدیریت‌شده و براساس قواعد بازار است. به گفته وی، تلاش برای مهار مشکلات موجود از طریق روش‌های محدودکننده مقطعی مانند بلوکه کردن وجه یا تعیین شرط‌های غیرمنطقی، تنها مشکلات بیشتری ایجاد خواهد کرد.
خودرو، کالایی سرمایه‌ای در اقتصاد ایران
فرزانه در پایان تأکید کرد که اقتصاد خودرو در ایران نیازمند احترام به اصول بازار است. همان‌طور که در کشورهای دیگر، سیستم فروش مبتنی بر عرضه و تقاضای واقعی است، در ایران نیز می‌بایست شفافیت و ارتباط مستقیم میان خودروساز و مصرف‌کننده جایگزین روش‌های ناکارآمد شود. وی خاطرنشان کرد که تا زمانی که تصدی‌گری نادرست و دخالت‌های غیرکارشناسی ادامه داشته باشد، بازار خودرو همچنان با آشفتگی مواجه خواهد بود.
