وام قرض‌الحسنه چیست؟ همه آنچه درباره وام بدون بهره باید بدانید!

وام قرض‌الحسنه نوعی تسهیلات بانکی است که بر پایه اصل قرض بدون سود طراحی شده و با هدف رفع نیازهای ضروری افراد و تقویت همبستگی اجتماعی ارائه می‌شود. در این نوع وام، وام‌گیرنده تنها اصل مبلغ وام را به بانک یا مؤسسه مالی بازمی‌گرداند و تنها هزینه‌هایی مانند کارمزد خدمات (معمولاً ۲ تا ۴ درصد) از او دریافت می‌شود. این وام ریشه در تعالیم اسلامی دارد و در فقه شیعه و سنی به‌عنوان یکی از مصادیق تعاون مالی بدون ربا مورد تأکید قرار گرفته است.

ویژگی‌های اصلی وام قرض‌الحسنه

1. بدون بهره (ربا): بازپرداخت تنها شامل اصل پول است و هیچ سودی به آن افزوده نمی‌شود.

2. کارمزد اندک: معمولاً بین ۲ تا ۴ درصد صرفاً برای پوشش هزینه‌های عملیاتی بانک.

3. هدف‌گذاری اجتماعی: اغلب برای کمک به اقشار کم‌درآمد، ازدواج، درمان، مسکن، تحصیل یا کسب‌وکارهای خرد.

4. ضمانت و وثیقه ساده‌تر: نسبت به سایر تسهیلات بانکی، شرایط ضمانت آسان‌تری دارد.

5. مدت بازپرداخت متغیر: بسته به نوع وام و توان بازپرداخت فرد، ممکن است بین چند ماه تا چند سال متفاوت باشد.

مبنای شرعی و قانونی

قرض‌الحسنه یکی از عقود اسلامی مورد تأیید قانون عملیات بانکی بدون ربا در جمهوری اسلامی ایران است. طبق ماده ۶ قانون مذکور، بانک‌ها می‌توانند منابع خود را در قالب قرض‌الحسنه به مشتریان واجد شرایط پرداخت کنند. همچنین بسیاری از صندوق‌های قرض‌الحسنه غیربانکی (مانند مؤسسات خیریه و تعاونی‌های محلی) نیز با همین هدف شکل گرفته‌اند.

موارد کاربرد رایج

• وام ازدواج (مشهورترین نمونه قرض‌الحسنه)

• وام دانشجویی و کمک‌هزینه تحصیل

• هزینه‌های درمانی یا جراحی‌های فوری

• کمک‌هزینه مسکن یا رهن منزل

• کمک به آسیب‌دیدگان بلایای طبیعی

• حمایت از کسب‌وکارهای کوچک، مشاغل خانگی یا کارآفرینی روستایی

منابع تأمین وام قرض‌الحسنه

1. سپرده‌های قرض‌الحسنه جاری یا پس‌انداز: مردم پول خود را بدون انتظار سود در بانک می‌گذارند.

2. بودجه‌های حمایتی دولتی یا نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد، بهزیستی و بنیاد برکت.

3. صندوق‌های قرض‌الحسنه مردمی یا سازمانی: مثل صندوق‌های خانوادگی یا صنفی.

4. وقف و نذر مالی برای اهداف عام‌المنفعه

مزایا و اهمیت وام قرض‌الحسنه

• کاهش فشار مالی بر اقشار ضعیف

• تقویت فرهنگ کمک بدون چشم‌داشت

• افزایش سرمایه اجتماعی و حس اعتماد عمومی

• حفظ کرامت فردی افراد نیازمند

• جایگزین سالم و شرعی برای وام‌های ربوی

چالش‌ها و انتقادها

• محدود بودن منابع قرض‌الحسنه نسبت به تقاضا

• سوء‌استفاده یا عدم بازپرداخت برخی دریافت‌کنندگان

• کند بودن فرآیند تخصیص در بانک‌ها

• شرایط سخت ضامن در برخی موارد

• نبود شفافیت کافی در برخی صندوق‌ها

جمع‌بندی

وام قرض‌الحسنه، ابزاری شرعی، انسانی و اجتماعی برای تأمین مالی اقشار نیازمند و تقویت عدالت اقتصادی است. اگرچه با محدودیت‌هایی در منابع و اجرا مواجه است، اما همچنان یکی از بهترین ابزارهای بانکداری اجتماعی محسوب می‌شود و در صورت حمایت هوشمندانه دولت، نظام بانکی و مشارکت مردم، می‌تواند به محرک مؤثری برای کاهش فقر و نابرابری اقتصادی تبدیل شود.