چراغ سبز ایران به مهاجران افغان: بازگشتی دوباره در راه است
اقتصادایرانی: چراغ سبز ایران برای بازگشت مهاجران افغان؛ افزایش مهاجرت افغان‌ها به ایران در پی بحران‌های سیاسی و امنیتی در افغانستان طی پنجاه سال گذشته، اکنون با اقدام‌های جدید ایران و بررسی دیپلمات‌های سابق زمینه بازگشت به کشورشان فراهم شده است.
در پنج دهه گذشته، تحولات سیاسی و نظامی افغانستان نظیر حمله شوروی، جنگ‌های داخلی و روی کار آمدن طالبان، موج‌های مختلف مهاجرت به ایران را به دنبال داشت. بر اساس آمارها، پیش از حکومت طالبان حدود ۲ تا ۳ میلیون اتباع افغان در ایران حضور داشتند و با ورود طالبان، دست‌کم دو تا سه میلیون نفر دیگر نیز به این تعداد افزوده شد.
افزایش مهاجرت و پیامدهای آن
حضور روزافزون مهاجران غیرقانونی طی این سال‌ها همواره محل انتقاد بوده است. این مسئله به ویژه با حملات نظامی اخیر رژیم صهیونیستی به کشور، نگرانی‌های بیشتری را در سطح جامعه ایجاد کرد. در همین راستا، برخی کارزارها و کمپین‌های مردمی خواستار اقدام فوری و قانونمند در خروج مهاجران غیرمجاز شدند. آنها حضور بی‌ضابطه اتباع خارجی را خطری برای امنیت فرهنگی و اجتماعی کشور دانستند.
سازمان‌دهی مهاجران؛ از حرف تا عمل
برنامه‌ریزی برای ساماندهی وضعیت مهاجران افغان از سال ۱۴۰۱ آغاز شد و مقرر گردید مهاجران غیرمجاز ظرف مدت مشخصی ایران را ترک کنند. اما این طرح به طور جدی پیگیری نشد. در سال ۱۴۰۳ مجدداً این موضوع در اولویت قرار گرفت و اعلام شد تا پایان سال، مهاجران غیرقانونی باید کشور را ترک کنند.
در اسفند ۱۴۰۳، به دلیل فشارهای اجتماعی و تحصیلی فرزندان مهاجران در مدارس ایرانی، مهلت مذکور تا ۱۵ تیرماه تمدید شد. پس از این تاریخ، اعلام شد که در صورت عدم خروج داوطلبانه، افراد دستگیر و به مرز بازگردانده خواهند شد. همچنین به مدت پنج سال از دریافت ویزای ورود به ایران محروم خواهند شد.
موج‌های مختلف مهاجرت افغان‌ها
*مهاجرت گسترده افغان‌ها به ایران* از زمان اشغال افغانستان توسط شوروی آغاز شد. حملات گسترده ارتش سرخ به مناطق روستایی، بسیاری از افغان‌ها را وادار به پناه‌آوردن به ایران کرد. مردم ایران نیز با سخاوت و انسان‌دوستی، مهاجران را پذیرفتند.
موج دوم مهاجرت، در دوران جنگ‌های داخلی و بعد از خروج شوروی رقم خورد. این بار نیز عمدتاً مردم شهرنشین افغان به دلیل ناامنی به ایران گریختند. موج سوم مهاجرت نیز با ظهور طالبان، به ویژه در دوره دوم حکومت این گروه، آغاز شد. ناامنی و بی‌ثباتی سبب شد بسیاری از مردم افغانستان به سوی مرزهای ایران حرکت کنند.
بحران مهاجرت و ضعف سیاست‌گذاری
وضعیت کنونی حاصل دهه‌ها سیاست‌گذاری اشتباه و بی‌برنامگی برخی مسئولان است. متأسفانه، عدم درک پیامدهای بلندمدت مهاجرت افغان‌ها و سوءبرداشت از مفاهیمی مانند وحدت امت اسلامی سبب نادیده‌گرفتن قوانین کشور شد. اکنون، مردم ایران و مهاجران افغان باید هزینه این سوءمدیریت را بپردازند.
بنا بر آمارها، بیش از ۶ میلیون مهاجر افغان در ایران زندگی می‌کنند و برنامه دولت کاهش این آمار به ۳ میلیون نفر است.
سرنوشت افغان‌های مستقر در ایران
بسیاری از مهاجران افغان تمام زندگی‌شان را در ایران بنا کرده‌اند. کار یافته‌اند، فرزندانشان به مدرسه رفته‌اند، با فضای اجتماعی خو گرفته‌اند و حتی روابط خانوادگی عمیقی ایجاد کرده‌اند. برای این افراد، تغییر ناگهانی شرایط زندگی بسیار دشوار است. اما بالاخره باید با این تغییر کنار آمد.
چالش‌های حقوقی و انسانی
در برخی موارد، گزارش‌هایی از دستگیری نادرست افراد دارای مجوز یا خشونت‌های احتمالی برخی نیروها منتشر شده است. این مسائل، نشان‌دهنده عدم آمادگی کافی برای مدیریت چنین پروژه بزرگی است. این برنامه باید با هماهنگی همه ارکان حاکمیت، از دولت گرفته تا نهادهای نظارتی و انتظامی، انجام شود.
در اروپا برای پذیرش مهاجران سوری، تمام ساختار سیاسی و اداری کشورها درگیر شد. اما در ایران، موضوع مهاجران افغان عمدتاً به وزارت کشور سپرده شده و ظرفیت اردوگاه‌ها به درستی پیش‌بینی نشده است. به عنوان مثال، اردوگاه‌هایی که ظرفیت ۳ هزار نفر داشتند، گاهی تا ۱۵ هزار نفر را در خود جای داده‌اند.
پیامدهای خروج جمعی
این حرکت به معنای اخراج همه مهاجران نیست. هدف، ساماندهی اتباع خارجی غیرمجاز است. مهاجرانی که قوانین را رعایت کرده و با مدارک قانونی به ایران بازمی‌گردند، می‌توانند بدون نگرانی به زندگی جدید خود ادامه دهند. علاوه بر این، بازگشت افغان‌ها می‌تواند فرصتی برای توسعه کشورشان باشد. افراد تحصیل‌کرده و دارای مهارت می‌توانند در بازسازی افغانستان نقش مؤثری ایفا کنند.
مشکلات مالی و قانونی مهاجران
برخی مهاجران حق‌الزحمه خود را از کارفرمایان دریافت نکرده‌اند یا با بدقولی صاحبخانه‌ها مواجه شده‌اند. در چنین شرایطی، توافقی میان اداره کل اتباع خارجی و سفارت افغانستان شکل گرفته که مهاجران می‌توانند از طریق وکالت‌نامه، مطالبات خود را پیگیری کنند. از سوی دیگر، سفارت ایران در افغانستان نیز حمایت‌های قضایی لازم را فراهم کرده است.
قدم به سوی آینده‌ای بهتر
در کوتاه‌مدت، خروج مهاجران ممکن است هزینه‌هایی داشته باشد، اما در بلندمدت به نفع نظم و ثبات دو کشور خواهد بود. به امید روزی که مردم ایران و افغانستان، با مراعات کامل قوانین بین‌المللی و روابطی محترمانه، در صلح و رفاه مشترک زندگی کنند.
