جنجال تازه طالبان درباره یک محصول ایرانی/ پشت پرده چیست؟

زعفران، معروف به طلای سرخ، با پیشینه‌ای چند هزارساله نه‌تنها بخش مهمی از هویت ایرانی محسوب می‌شود، بلکه یکی از ستون‌های اقتصادی کشاورزی ایران است. کشورمان با تولید نزدیک به ۹۰ درصد از زعفران جهان، جایگاه بی‌رقیبی در بازار جهانی دارد. اما این جایگاه به دلیل مشکلاتی نظیر خشکسالی، قاچاق و موانع صادراتی تحت فشار قرار گرفته است.

ادعای جنجالی طالبان؛ آیا زعفران ایرانی کیفیت ندارد؟

ادعای اخیر مقامات گروه طالبان مبنی بر کیفیت پایین زعفران ایرانی و تأثیر آن بر اعتبار زعفران افغانستان، بحث‌های تازه‌ای درباره این محصول گران‌قیمت ایجاد کرده است. در شرایطی که صادرات زعفران ایرانی به دلیل چالش‌های اقتصادی و قوانین صادراتی دشوار شده است، قاچاق آن به کشورهای همسایه، به‌ویژه افغانستان، موجب می‌شود که این محصول به نام کشورهای دیگری عرضه شود.

دلیل این ادعا چیست؟

فرشید منوچهری، دبیر شورای زعفران، در این‌باره توضیح داد که تجارت، فضایی برای رقابت ایجاد می‌کند. این رقابت گاهاً منفی و ناعادلانه بوده و ممکن است با بزرگنمایی اشکال‌ها و نواقص خیالی رقیب، اعتبار خود را افزایش دهند.

وی افزود: زعفران ایرانی نه تنها کیفیت خود را ثابت کرده، بلکه برندهای ایرانی از موسسه بین‌المللی طعم (International Taste Institute) جوایز متعددی دریافت کرده‌اند. کیفیت زعفران افغانستان نیز مشابه زعفران ایرانی است، زیرا بسیاری از زعفران افغانستان در هرات کشت می‌شود که فاصله کمی با مرزهای زعفران‌خیز ایران دارد.

نقش قاچاق در تهدید صادرات زعفران

منوچهری در مورد قاچاق زعفران توضیح داد که استان‌های خراسان رضوی و جنوبی، با تولید ۹۰ درصد زعفران کشور، در نزدیکی مرز افغانستان قرار دارند و این امر قاچاق گسترده زعفران به کشورهای همسایه را تسهیل کرده است.

وی افزود: به دلیل قانون سازمان ملل، افغانستان از پرداخت عوارض برای صادرات به اروپا، امارات، چین و آمریکا معاف است که همین موضوع آن را به مقصد غیررسمی زعفران ایرانی تبدیل کرده است.

کشور میزان صادرات رسمی و قاچاق زعفران

افغانستان	بیشترین میزان قاچاق زعفران
امارات	لنج‌ها و مرزهای جنوبی
قطر و بحرین	مقصد زعفران قاچاق از جنوب کشور
عراق	تأمین زعفران برای برخی کشورهای همسایه

دلایل رشد قاچاق و سیاست‌های ناکارآمد ارزی

منوچهری تأکید کرد که تا سال ۱۳۹۷، قاچاق زعفران رایج نبود، اما قوانین بانک مرکزی و وزارت کشاورزی باعث افزایش قاچاق شده است. به خصوص تعیین قیمت پایه صادراتی زعفران به صورت غیرواقعی، شرایط صادرات قانونی را دشوار کرده است.

تفاوت محصولات کشاورزی و صنعتی در سیاست‌گذاری

این فعال اقتصادی خاطرنشان کرد که محصولات کشاورزی، مانند زعفران، باید از قوانین یکسان با محصولات صنعتی مستثنی شوند. اما عدم توجه مقامات به این تفاوت‌ها، بحران فعلی را تشدید کرده است.

نتایج سیاست‌های ناکارآمد بر زعفران ایرانی

شواهد نشان می‌دهد که سیاست‌های پیمان‌سپاری ارزی از سال ۱۳۹۷، مسیر صادرات رسمی زعفران را به شدت دشوار کرده و در نتیجه قاچاق افزایش یافته است. این روند نه تنها باعث کاهش درآمدهای ارزی و سود صادرات شده، بلکه فرصت سوءاستفاده کشورهایی مانند افغانستان را فراهم کرده است.

راهکارهای پیشنهادی برای حل مشکلات صادرات زعفران

منوچهری پیشنهاد کرد که یا باید یارانه‌های صادراتی به صادرکنندگان پرداخت شود، یا ارز حاصل از صادرات با نرخ بازار آزاد خریداری شود. این اقدامات می‌تواند از ضررهای سنگین صادرکنندگان جلوگیری کرده و وضعیت صادرات را بهبود بخشد.

اظهارات اخیر طالبان درباره کیفیت زعفران ایرانی بیش از آن که رقابتی تجاری باشد، بازتابی از سیاست‌های داخلی ناکارآمد است. محصولی که می‌توانست نماد کیفیت و افتخار ایران باشد، به دلیل قوانین غیرمنطقی و عدم حمایت صادراتی تحت فشار قرار گرفته و خطر تکرار تجربه تلخ فرش دستباف ایرانی را دارد.