چک و سفته/ حقه‌ای جدید کارفرمایان برای مهار کارگران ایرانی

با وجود قوانین روشن در حوزه کار، مشاهده می‌شود برخی کارفرمایان از طرق غیرقانونی و تخلفات گسترده، سعی در ایجاد فشار بر نیروی کار دارند. یکی از ابزارهای رایج این تخلفات، دریافت چک و سفته از کارگران در زمان استخدام، بدون رعایت قوانین و ضوابط مشخص است که امنیت شغلی و حقوق کارگران را در معرض تهدید قرار می‌دهد.

چک و سفته؛ تهدید جدید علیه حقوق کارگران

مطابق قانون، کارفرمایان در صورت تمایل به دریافت چک یا سفته از کارگر، باید قید "حسن انجام کار" روی این اسناد درج شود. در غیر این صورت، این عمل می‌تواند به‌عنوان مصداق سوءاستفاده قلمداد گردد. حمیدرضا امام‌قلی‌تبار، نماینده کارگران در شورای‌عالی کار، در این رابطه هشدار داده است که سوءاستفاده‌های غیرقانونی ناشی از این اقدام، مشکلات جدی برای کارگران ایجاد می‌کند.

ضعف نظارت و فرصت برای تخلفات

با وجود قوانین موجود، برخی کارفرمایان از خلأهای قانونی بهره می‌گیرند و با اقدامات پشت‌پرده همچون تنظیم قراردادهای محرمانه یا دریافت چک و سفته، در صورت بروز اختلاف یا خاتمه همکاری، این مدارک را علیه کارگران استفاده می‌کنند. امام‌قلی‌تبار تاکید می‌کند که چنین رفتارهایی برخلاف اصول قانونی کار است و کارفرما موظف است تمامی روابط کاری را از طریق قراردادهای رسمی و قانونی تنظیم کند.

ضرورت قراردادهای رسمی و مکتوب

بسیاری از کارگران، به دلیل ناآگاهی یا نیاز مالی، بدون مطالعه دقیق و یا حتی بدون وجود قرارداد رسمی، وارد شغل می‌شوند. این امر دست کارفرمایان را برای سوءاستفاده از چک و سفته‌هایی که به‌عنوان ضمانت دریافت کرده‌اند، باز می‌گذارد. به‌ویژه در مواردی که کارفرما مدعی دریافت سفته بابت آموزش نیرو یا پرداخت هزینه‌های اولیه استخدام است، این مشکل نمود بیشتری پیدا می‌کند.

آگاهی پایین کارگران؛ نقطه ضعف بزرگ

یکی دیگر از دلایل اصلی چنین تخلفاتی، آگاهی پایین کارگران نسبت به حقوق قانونی‌شان است. تعداد زیادی از کارگران نمی‌دانند چه مواردی را باید در قرارداد خود بگنجانند یا چه ضمانت‌هایی را نباید ارائه دهند. امام‌قلی‌تبار تصریح می‌کند که توانمندسازی جامعه کارگری از طریق آموزش و آگاهی‌رسانی، می‌تواند تا حد زیادی مانع این تخلفات شود.

مطالبه اصلاح قوانین و نظارت بیشتر

عدم وجود نظارت کافی و معتبر بر قراردادها، زمینه را برای تخلفات گسترده فراهم کرده است. به گفته امام‌قلی‌تبار، وزارت کار و دیگر نهادهای نظارتی باید نقش مؤثرتری در بررسی قراردادها و جلوگیری از دریافت چک و سفته بدون ضابطه ایفا کنند. در این میان، ایجاد سامانه‌ای جهت ثبت تخلفات و پیگیری آنها می‌تواند به کاهش سوءاستفاده‌ها کمک کند.

سه ضلع تهدید: چک و سفته، قراردادهای غیررسمی، و نبود آگاهی

مشکلات مرتبط با دریافت چک و سفته، قراردادهای غیررسمی و نبود آگاهی حقوقی در جامعه کارگری، سه ضلع اصلی معضلات کنونی بازار کار ایران هستند. برای حل این مشکلات نیاز به اصلاح قوانین، افزایش نظارت‌ها و ارائه آموزش‌های عمومی در این زمینه وجود دارد. تلاش‌های مشترک نهادهای نظارتی و سازمان‌های مرتبط می‌تواند نقشی کلیدی در بهبود شرایط کاری ایفا کند.

جدول: اقدامات پیشنهادی برای کاهش سوءاستفاده از کارگران