دردسر جدید برای مستاجران/ دولت چگونه دخل و خرج مردم را می‌سنجد؟
اقتصاد ایرانی: دولت با اضافه‌کردن شاخص «خرید خُرد» به نظام دهک‌بندی یارانه‌ها، به‌جای میزان درآمد، خرج خانوارها را معیار سنجش قرار داده و با بررسی تراکنش‌ها و اجاره‌بها، گروه‌های پردرآمد را از دریافت یارانه حذف می‌کند.
یکی از اقدامات جدید دولت پزشکیان جهت بازنگری در شیوه دهک‌بندی یارانه‌بگیران، معرفی شاخصی تازه با عنوان «خرید خُرد» است. این شاخص براساس آنالیز تراکنش‌های کارتخوان و هزینه‌های اجاره محاسبه شده و هدف آن، کاهش خطا در شناسایی خانوارهای پردرآمد و حذف این افراد از فهرست مشمولان یارانه نقدی است.
جزئیات شاخص «خرید خُرد»
طبق این سیاست، برای خانوارهای سه‌نفره اگر در طی شش‌ماه، به‌طور متوسط ماهانه بیش از ۵۰ میلیون تومان صرف خریدهای خرد و اجاره شود، در دهک بالای درآمدی دسته‌بندی شده و مشمول قطع یارانه می‌شوند. بنابراین برای هر نفر، سقف خرید ماهانه ده میلیون تومان در نظر گرفته شده که در صورت ورود اجاره‌بها به این معادله و عبور از مرز تعیین‌شده، خانوار از لیست دریافت یارانه حذف خواهد شد.
چرا «خرید خُرد» جایگزین شد؟
دولت‌ها در ایران همواره با مشکل شناسایی دقیق درآمد واقعی خانوارها مواجه بوده‌اند. وجود مشاغل متنوع، گستردگی فعالیت‌های غیررسمی و نبود شفافیت کافی در حساب‌های بانکی از چالش‌هایی بوده که ارزیابی دقیق را دشوار کرده است. به همین منظور، دولت تصمیم گرفته است که به‌جای توجه به درآمد، از الگوی مصرف برای این هدف استفاده کند.
داده‌های مرتبط با تراکنش‌های کارتخوانی به دلیل ثبت دقیق و سریع اطلاعات، مکانیزم مناسبی برای تحلیل رفتار اقتصادی خانوارها ارائه می‌دهند. این اقدام امکان شناسایی صحیح دهک‌های پردرآمد را فراهم خواهد کرد.
استفاده از میانگین شش‌ماهه
یکی از ایرادات کلیدی که به طرح‌های قبلی وارد بود، استفاده از اطلاعات یک‌ماهه برای سنجش سطح مالی خانوارها بود. این رویکرد بعضاً موجب حذف اشتباهی خانوارهایی می‌شد که در یک ماه به دلایل مختلف مانند هزینه‌های فصلی یا مخارج غیرمنتظره مصرف بالایی داشتند. در مقابل، طرح جدید با ملاک قراردادن میانگین شش‌ماهه ، توانسته است خطاها را کاهش دهد و تصویری واقعی از توان مالی خانوارها ارائه دهد.
پیامدهای طرح جدید
اجرای این سیاست جدید می‌تواند اثرات مختلفی داشته باشد، ازجمله:
افزایش دقت در شناسایی پردرآمدها: خانوارهایی با سطوح مصرف بالا حتی در صورت داشتن درآمدهای غیررسمی نیز شناسایی می‌شوند.
احتمال اعتراض در مرز دهک‌ها: خانواده‌هایی که به دلیل هزینه‌های بالا همچون اجاره مسکن یا مخارج درمانی مشمول قطع یارانه می‌شوند، ممکن است معترض باشند.
تغییر رفتارهای مصرفی: ممکن است برخی خانواده‌ها برای باقی‌ماندن در فهرست یارانه‌بگیران، خریدهای خود را از شبکه کارتخوان خارج کنند. این موضوع بر شفافیت اقتصادی تأثیر منفی خواهد داشت.
اثر بر بازار اجاره: نقش اجاره‌بها در شاخص جدید باعث خواهد شد که خانوارهای مستأجر به‌ویژه در کلان‌شهرها به دلیل هزینه بالای اجاره‌بها متضرر شوند.
برنامه جدید دولت برای بکارگیری شاخص «خرید خُرد» در تشخیص دهک‌بندی‌های یارانه‌ای ، اقدامی است که هدف آن بهبود روند شناسایی خانوارهای ثروتمند و کاهش خطاهای مرتبط با آن است. با اینکه این روش بر اساس داده‌های مصرفی طراحی شده و عملکردی شفاف‌تر دارد، برخی از پیامدها نظیر تغییر رفتار مصرفی ، فشار بر خانوارهای مستأجر و خطاهای احتمالی در دهک‌بندی می‌توانند نگرانی‌هایی را به همراه داشته باشند. موفقیت کامل این طرح تنها زمانی محقق می‌شود که دولت بتواند با مدیریت دقیق، این چالش‌ها را برطرف کند و اعتماد عمومی را جلب نماید.
